4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtisodiy ta’limoti

Sof mahsulot tug’risidagi ta`limot. F.Kenening nazariy merosida uning sof mahsulot (xozir uni milliy daromad deb atashadi) tug’risidagi ta`limoti muxuim urin egallaydi. Uning fikriga ko’ra, sof maxsulotning manbai er va unga sarflangan tarmoq xo’jaligi ishlab chiqarishida band bo’lgan kishilarning mexnati xisoblanadi. Demak, boylikning (sof maxsulot) kupayishi tarmoq xo’jaligi ishlab chiqarish i bilan bog’liq bo’lgan «er in`omidir». Shu bois, davlat sanoatni emas, balki tarmoq xo’jaligi ni rag’batlantirish to’g’risida g’amxo’rlik qilishi kerak. F.Kene: «Dexqonlar kambag’al bo’lsa, qirollik kambag’al bo’ladi, qirollik kambag’al bo’lsa qirol kambag’al bo’ladi», deb xukumatni ishontirishga harakat qilgan. Savdo va sanoat boylik yaratmaydi, negaki savdogar va xunarmandlar tarmoq xo’jaligi da yaratilgan boylikni faqat bir joydan ikkinchi bir joyga etkazish va o’zgartirish bilan shug’ullanadi.

Kapital nazariyasi. İqtisodiy fikrlar tarixida kapital tug’risidagi birinchi chuqur nazariy tushunchani F.Kene ilgari surdi. Merkantilistlar kapitalni pul bilan bir narsa deb hisoblagan bulsalar, F.Kene fikriga ko’ra, pul unumsiz boylik bo’lib, u xech narsa ishlab chiqarmaydi. Uning atamasi bo’yicha tarmoq xo’jaligi qurollari, qurilishlari, mollari, xayvonlari va dexqonchilikda bir necha ishlab chiqarish cikllarida foydalaniladigan barcha narsalar «dastlabki avanslar» deyiladi (Xozirgi zamon atamasi buyicha - asosiy kapital). Bir ishlab chiqarish ciklida ishlatiladigan o’rug’lik, em-xashak, ishchilarning mehnat xaqi va boshqalarni u «har yilgi avanslar»ga kiritdi (Xozirgi zamon atamasi buyicha - aylanma kapital). Ammo F.Kenening xizmati faqat kapitalni ishlab chiqarishdagi mavqeiga kura asosiy va aylanma kapitallarga bo’lishdangina iborat emas. Bundan tashqari, u aylanma kapital bilan birga asosiy kapital ham harakatda bo’lishini ishonarli tarzda isbotlab berdi.