“ ” 2019 yil 5A120101-Adabiyotshunoslik(ingliz adabiyoti)mutaxassislik magistranti Kuliyeva Dilshoda Alijon qizi

Dayr aro
tindi qulog‘im, rohibo, zikring baxayr 
Kim, sahar zikr ayturida ko‘p alolo qildi shayx. 
Dayr
(mayxona, majozan Allohdan oshiq va oriflarga fayz yetuvchi maskan)ga 
kelib, qulog‘im tindi, (ko‘nglim joyiga tushdi, endi eslasam) sahar payti zikrga 
tushganda shayx ko‘p va behuda shovqin- suron qilar ekanda. 
Bu yerda dayr so‘zini Zuhra Mamadaliyeva 
mayxona
deya ta‘riflagan. Lekin bu 
so‘z aslida butxona ma‘nosida kelgan. Chunki rohib mayxonada emas, balki 
98
―Navoiy g‘azallari ( nasriy bayon, izoh va sharhlar)‖ B. To‘xliyev. D. To‘xliyeva. Toshkent 2018. 45-bet 
99
―Xazoyin ul-maoniy‖ III-jild. 115--bet 
100
―Navoiy g‘azallari ( nasriy bayon, izoh va sharhlar)‖ B. To‘xliyev. D. To‘xliyeva. Toshkent 2018.54--bet 

---

83 
butxonada bo‘ladi. Ammo bu yerda Navoiy majozan Allohdan oshiq va 
oriflarga fayz yetuvchi maskanni nazarda tutgan. Bu narsa esa to‘g‘ri yoritilgan.
Keying bayt Olimjon Davlatov tomonidan izohlangan 131-g‘azaldan 
olingan.
Dayr piri
qulidurmenkim, aning dargоhi
Yaxshilarg‘a panоh o‘ldiyu yomоnlarg‘a malоz. 
Men dayr pirining ya’ni mayxona egasining quliman, negaki uning 
dargohi yaxshilarga ham, yomonlarga ham boshpanadir. 
Bu yerda aslida dayr piri dargohi – oshiqlar ko‘ngli taskin topadigan joy 
ya‘ni ishq ostonasidir.Oshiq o‘zining piri komil quliligini uning dargohida esa 
yaxshiyu, yomon panoh topishini nazarda tutmoqda.Bundan tashqari ham bir 
necha g‘azallarda dayr so‘zi bir necha ko‘rinishlarda ishlatilmoqfda. Lekin 
ularning barida Alisher Navoiy majoziy ma‘nolarni nazarda tutgan. 
 
Navbatdagi tahlil qilmoqchi bo‘lgan so‘zimiz, demak, bu junun so‘zi. Uning 
izohli lug‘atdagi ma‘nolariga e‘tibor bering.
Junun- 1) telbalik, devonalik, savdoyilik; 
2) oshiqlik, beqarorlik;
101
G‘azalning nasriy bayonida Navoiy 
junun 
so‘zining birinchi 
m‘anosidan foydalanilgani Dilnavoz Yusupova tomonidan ochib berilgan.
Jununimni daf etgali tabib emas, a‘zayimxon keltiring, chunki kimni pari 
o‘ziga shaydo qilsa, uni davolatgani albatta parixon kerak.
102

Ya‘nikim bu yerda muhabbatdan telbaga aylangan yigit haqida bo‘lib, u 
go‘zallikda tengi yo‘q hurliqoga oshiqu beqaror. Unga pari deb nisbat 
101
Navoiy asarlarining izohli lug‘ati. !-jild. 599-bet. 
102
―G‘aroyib us-sig‘ar‖ dostoni g‘azallariga izoh va sharxlar. Boqijon To‘xliyev. 3-bet. 

---

84 
bermoqda. Va guvohi bo‘lganimizdek bu oshiqlik haddan ziyod bo‘lib, endi u 
savdoyilikka yetgan. Chunki oshiqlik ijobiy tushuncha va uni davolash kerak 
emas. Lekin, har narsaning me‘yori bo‘lganidek, uning ham me‘yordan oshib 
ketgani va jinnilikka borib yetgani, endi uni davolash zarur ekanligi va bunga 
tabib emas, balki parixon ya‘ni a‘zayimxon kerakligi aytilmoqda. Chunki u pari 
tomonidan sehrlangan. Demakki g‘azalni sharxlashda junun so‘zining birinchi 
ma‘nosi to‘g‘ri va mos tanlangan.
Xarobot- 1 xarob joy, vayrona. 2. mayxona.
103
Xarobot so‘zi ham ikki ma‘noli so‘z bo‘lib, uning birinchi ma‘nosi bayt 
ma‘nosini ochib beradi. Aslida she‘rda bu so‘z majoziy ma‘noda ishlatilgan. U 
piri komil makonini nazarda tutadi. 
Sipehr
– osmon, osmon gumbazi, falak 
Sipehr ishqda Majnung‗a yozdi ko‗p ta‘rif,
Muqobilida zamona meni raqam qildi. 
Falak (ya‘ni taqdir) ishq borasida Majnunga ko‗plab maqtovlar yog‗dirdi, 
unga qarama-arshi holda zamona (bu borada) meni bunyod etdi. 
Boqijon to‘xliyev sharhlagan navbatdagi 598- g‘azalda ishlatilgan Spehr so‘zi 
bir ko‘rishda jozibali, e‘tiborni tortadigan kam qo‘lanadigan, lekin chiroyli 
so‘zdir. Ko‘rib turganimizdek, unga Izohli lug‘at kitobida osmon, osmon 
gumbazi, falak, zamon kabi ma‘nolari bor. Bu esa u osmon emas taqdir 
ma‘nosida ishlatilgan. Chunki, Osmon emas Majnunga turli sinoat va 
ko‘rguliklarni yozgan, bu taqdirdir. Osmon bilan taqdir o‘rtasida qandaydir 
yaqinlik bor, ya‘ni osmon cheksiz, poyonsiz, und anima borligini, chegarasi 
qayerdaligini hech kim bilmaganidek, inson ertangi kuni yoki kelajagida nima 
sodir bo‘lishini bilmaydi.
103
Navoiy asarlarining izohli lug‘ati. 3 jild. Toshkent. 1983 

---

85