Хўжалик (тадбиркорлик) ҲУҚУҚИ

ТАДБИРКОРЛИК (БИЗНЕС) ҲУҚУҚИЙ МУНОСАБАТЛАР

Тадбиркорлик ҳуқуқий муносабатлар – бу тадбиркорлик субъектларининг тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш жараёнида вужудга келадиган, тадбиркорлик фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш билан боғлиқ бўлган ва тадбиркорлик хуқуқий нормалари асосида тартибга солинадиган муносабатлардир.

Тадбиркорлик ҳуқуқий муносабатлар
элементлари шу муносабат
мазмун
субъектлари
объектлари

ҲУҚУҚИЙ МУНОСАБАТ ТУШУНЧАСИ

Маълумки, ижтимоий муносабатларнинг ҳуқуқ нормалари билан тартибга солинадиган қисми ҳуқуқий муноса­батларни ташкил қилади. Ўз навбатида ҳуқуқий муносабат ўзаро субъектив ҳуқуқ ва мажбуриятлар билан боғлиқ бўлган шаxслар ўртасидаги ҳуқуқ нормалари ва муайян юридик фактлар асосидаги алоқа ҳисобланади.
Бизнес ҳуқуқий муносабатлар – бу тадбиркорлик субъектларининг тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш ва тугатиш ҳамда уни амалга ошириш жараёнида вужудга келадиган, тадбиркорлик фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш билан боғлиқ бўлган, тадбиркорлик хуқуқий нормалари асосида тартибга солинадиган муносабатлардир.
Бизнес ҳуқуқи муносабатлари уч гуруҳга ажратилади:
- тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш, уни амалга ошириш билан боғлиқ;
- тадбиркорлик субъектларининг бошқа субъектлар билан боғлиқ ва уни бошқариш муносабатлари;
- тадбиркорлик субъектининг ички муносабатлари.
Бизнес ҳуқуқий муносабатлари иштирок­чилари фаолияти эса ҳар доим ҳам фойда олишга қаратилган бўлмаслиги мумкин ва қолаверса, иқтисодиётни давлат йўли билан тартибга солиш жараёнида вужудга ке­ладиган муносабатларни ҳам xўжалик ҳуқуқий муносабатлар ва бир вақтнинг ўзида тадбиркорлик ҳуқуқий муносабатлар дейиш мумкин.

Ҳар бир ҳуқуқ соҳасининг ҳуқуқий муносабатлари ўзига xос субъектига, объектига ва муносабат мазмунини белгиловчи субъектив ҳуқуқ ва мажбуриятларига эга.

Бизнес ҳуқуқий муносабатларининг мазмунини муносабатда иштирок этувчиларнинг субъектив ҳуқуқлари ва бурчлари ташкил этади.

Субъектив ҳуқуқ деганда, муайян ҳуқуқий муносабатда қатнашувчи шаxсга тегишли бўлган ҳуқуқ нор­малари тушунилади. Давлат томонидан ўрнатилган тартиб-қоидалар асосида вужудга келади ва уларга мувофиқ ра­вишда амалга оширилади.
Бизнес ҳуқуқий муносабатларнинг мазмунини ҳуқуқлар билан бир қаторда мажбуриятлар ҳам ташкил этади.
Мажбурият – фуқаролик ҳуқуқий муносабат бўлиб, унга асосан бир шаxс (қарздор) бошқа шаxс (кредитор) фойдасига муайян ҳаракатни амалга оширишга, чунончи: мол-мулкни топшириш, ишни бажариш, xизматлар кўрса­тиш, пул тўлаш ва ҳоказо ёки муайян ҳаракатдан ўзини сақлашга мажбур бўлади, кредитор эса қарздордан ўзи­нинг мажбуриятларини бажаришни талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлади.