Historia Nobla z ekonomii

Nobel z ekonomii za słuchanie i uczenie się

WitoldGadomski 2007-10-15,

Szwedzka Królewska Akademia Nauk przyznała im nagrodę za "położenie fundamentów teorii projektowania mechanizmów gospodarczych". Samą teorię wymyślił mający polskie korzenie Leonid Hurwicz jeszcze na początku lat 60. Liczący obecnie 90 lat emerytowany profesor University of Minnesota jest najstarszym noblistą. Nigdy nie uzyskał stopnia naukowego z ekonomii, choć po przybyciu do Stanów Zjednoczonych dostał kilka honorowych tytułów naukowych. "Całą wiedzę ekonomiczną zdobyłem, słuchając i ucząc się" - podkreślał. Jego teorię rozwijali później znacznie młodsi profesorowie - Maskin (ur. 1950 r.) z Princeton i Meyerson (1951 r.) z Uniwersytetu w Chicago.

Teoria ta zajmuje się rzeczywistymi sytuacjami na rynku: niedoskonałą konkurencją, brakiem pełnej informacji, skłonnością podmiotów gospodarczych do fałszywego przedstawiania swych motywów. Ktoś twierdzi, że gotów jest wykonać jakąś usługę za 200 dol., ale tak naprawdę będzie miał wystarczający zysk także przy 150 dol. Ktoś inny gotów jest usługę kupić za 100 dol., choć tak naprawdę zgodziłby się i za 170 dol. Teoretycznie istnieje wystarczająca przestrzeń, by transakcja doszła do skutku (między 150 a 170 dol.), ale może się zdarzyć, że obie strony będą upierały się przy swym pierwotnym stanowisku, obawiając się przegranej. Takie sytuacje rozpatruje teoria Hurwicza i jego następców.

Dwaj pozostali nobliści zajmowali się w swoich pracach naukowych aukcjami. Mayerson napisał w 1981 r. pracę "Projektowanie optymalnej aukcji". Eric Maskin dowodzi, że system liczenia głosów jest dla demokracji niemal tak samo ważny jak preferencje wyborcze. Teoria projektowania mechanizmów gospodarczych pozwala odróżnić sytuacje, w których rynek działa dobrze, od tych, w których jest ograniczony. Jest ona wykorzystywana przez ekonomię i inne nauki społeczne - np. prawo.

Hurwicz urodził się w 1917 r. Moskwie, gdzie jego rodziców rzuciły wojenne losy. Wiele światowych agencji napisało więc, że noblista ma rosyjskie pochodzenie. To błąd. Po pokoju ryskim Hurwiczowie wrócili do Warszawy, a Leonid studiował na Uniwersytecie Warszawskim prawo do 1938 r. Matematyki, którą wykorzystywał w swych pracach, uczył się sam.

W 1939 roku, jeszcze przed wybuchem wojny, wyjechał na dalsze studia za granicę. Wojna zastała go w Szwajcarii. Zdecydował się nie wracać do Polski. Studiował w London School of Economics (1938-39), Institut des Hautes Etudes Internationales w Genewie (1939-40), Harvard University (1941) i The University of Chicago. Znajomym w Polsce opowiadał, że pracował wówczas bardzo ciężko, aby się utrzymać, poznać obcy język i zdobywać kolejne szczeble w karierze naukowej. Zainteresował się ekonometrią - nauką, która w latach 40. XX wieku dopiero się rodziła. Publikował w najbardziej prestiżowym wydawnictwie Econemetrica, organie Econometric Society. W 1949 roku uzyskał prestiżowy stopień Fellow tego Towarzystwa, a w 1969 roku został Prezydentem Econometric Society.

Prof. Hurwicz był również w latach 1944-46 współpracownikiem historycznej już grupy badaczy modelowania ekonometrycznego, która stworzyła podstawy nowoczesnej ekonometrii, tak zwanej Cowles Commission. Współpracował i wydawał wspólne prace z pionierami ekonometrii Kenethem Arrowem, Tjallingiem Koopmansem, którzy ekonomicznego Nobla otrzymali przed ponad 30 laty.

Leon Hurwicz od dawna był na "krótkiej liście" kandydatów i z tego powodu ubiegało się o niego wiele amerykańskich uczelni. Był pracownikiem najbardziej znanych: MIT, Uniwersytetu w Chicago, Stanford University, Harvardu, Uniwersytetu Kalifornijskiego, Berkeley.

W 1994 roku otrzymał tytuł dra honoris causa Szkoły Głównej Handlowej. Przy tej okazji wygłosił cykl wykładów w Warszawie. Chętnie spotykał się ze studentami z koła naukowego, prowadzonego przez profesora Tomasza Szapiro. Tłumaczył w Polsce swoją teorię. Rynkowi gracze tak grają, by maksymalizować dochody, ale jednocześnie starają się zmienić reguły gry, by mieć największą szansę na sukces. Prowadzą więc podwójną grę, modelując instytucje rynku. Teorię Hurwicz wyjaśniał w prosty sposób, bez epatowania słuchaczy wyższą matematyką. Interesował się przemianami ustrojowymi w Polsce.

W latach 90. Warszawę odwiedzał wielokrotnie. Ma sentyment do tego miasta, doskonale mówi po polsku. Pewnego razu próbował odnaleźć przedwojenną gazetę, w której zamieszczone było jego zdjęcie, gdy występował jako uczeń w szkolnym teatrzyku. Wszyscy wspominają go jako starszego, ale bardzo energicznego pana. - Zaproponował mi spacer od Zamku Królewskiego do hotelu Forum (jakieś 3 km) - mówi profesor Szapiro, który współpracował z Hurwiczem. - Narzucił takie tempo, że byłem zgrzany, a on zupełnie rześki.

Witold Gadomski
Nobel z ekonomii dla Leonida Hurwicza, Erica.S Maskina i Rogera B. Myersona
Nagrodę Nobla z ekonomii otrzymali Leonid Hurwicz, Eric.S Maskin i Roger B. Myerson. Zostali oni nagrodzeni za prace nad teorią określaną jako "mechanism design theory" ( teoria projektowania mechanizmu).

Jak podano w uzasadnieniu, system ten pozwala ekonomistom "odróżnić sytuacje, w których rynki funkcjonują dobrze od tych, w których rynki funkcjonują źle". Szwedzka Akademia Nauk w Sztokholmie podkreśliła, że ma to ogromne znaczenie zarówno dla nauk ekonomicznych, jak i politycznych.

Podobnie jak teoria gier, za którą w 1994 r. ekonomicznego Nobla dostał John Nash, znajduje ona zastosowanie w sytuacjach, gdzie nie działa idealny rynek.

Klasyczna metafora Adama Smitha o niewidzialnej ręce odnosi się do sposobu, w jaki rynek zapewnia w idealnych warunkach efektywną dystrybucję skąpych środków. Jednak w praktyce zwykle nie ma idealnych warunków. Na przykład konkurencja nie jest zupełnie wolna, konsumenci nie dysponują pełną informacją, a pożądana przez jednostki produkcja i konsumpcja może nie tylko przynosić korzyści ale również nieść ze sobą koszty społeczne, uznała Akademia.

Badania laureatów pomagają wyjaśnić mechanizmy transakcji gospodarczych i proces podejmowania decyzji w trakcie ich zawierania. Jak podkreśla Akademia, ich "mechanism design theory" uwzględnia m.in. motywacje jednostek oraz posiadane przez nich prywatnie informacje.

Można ją zastosować niemal we wszystkich dziedzinach. Obecnie zachodzi interesujące zjawisko polegające na tym, że coraz więcej towarów jest sprzedawanych przez Internet, a my właściwie nie wiemy, jak działa ten rynek. Można w tym przypadku zastosować tę metodę ("mechanism design theory") i wielu ekonomistów próbujących zrozumieć działanie rynku internetowego ucieka się właśnie do tego rodzaju analizy.

Teorie mikroekonomiczne rozwinięte przez trzech tegorocznych laureatów są coraz bardziej popularne. "Mikroekonomia znajduje coraz intensywniejsze zastosowanie w badaniach" - powiedział podkreślając, że na konferencjach ekonomicznych często się dziś słyszy o procesach podejmowania decyzji. "Wszyscy (laureaci) są znanymi ekonomistami na polu naukowym" - zaznaczył.

Leonid Hurwicz, emerytowany profesor University of Minnesota w Minneapolis, urodził się w 1917 roku w Moskwie i jest najstarszym laureatem Nagrody Nobla w historii tego wyróżnienia. Prowadzone przez niego badania są bardzo wszechstronne. Miał między innymi mieć wpływ na rozwój teorii programowania matematycznego i teorii gier, a także teorii ekonometrii. Wśród licznych wyróżnień posiada tytuł doktora Honoris Causa Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.

Kontynuatorami badań Hurwicza nad teorią planowania są: Eric.S Maskin, (56 lat.) profesor w Institute for Advanced Study w Princeton i Roger B.Myerson (również 56-letni), profesor na University of Chicago.

Tegoroczny laureaci nagrody otrzymają złoty medal, dyplomy oraz 10 milionów koron szwedzkich, czyli około 4 miliony złotych. Ceremonia wręczenia nagród tradycyjnie odbędzie się w Sztokholmie 10-go grudnia, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla.

Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii nie została ustanowiona w 1895 roku przez samego jej fundatora, tak jak wyróżnienia w pozostałych dziedzinach. Jest przyznawana od 1968 roku przez Bank Szwedzki imienia Alfreda Nobla.


(15.10.2007- nobelprize.org/PAP/IAR/JP)