Hisob va audit

5-chizma. Dehqonchilik bilan shug'ullanuvchi fermer xo'jaliklarida ishlab chiqarish xarajatlari¹²

Yuqorida keltirilgan fermer xo'jaligi faoliyatining o'ziga xos xususiyatlari ushbu tarmoq korxonalarida umumbelgilangan hamda tarmoq ahamiyatiga ega bo'lgan tartib-qoidalarga asoslangan hisob siyosatini shakllantirishni, shuningdek ushbu hisob siyosatiga qat'iy amal qilish vazifasini qo'yadi. Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, fermer xo'jaligi o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan ishlab chiqarish tarmog'i hisoblanadi. Bu tarmoqning xususiyatlari fermer xo'jaliklarida buxgalteriya hisobini tashkil etishning o'ziga xos jihatlarini ham belgilaydi. Shu bois ham, qishloq xo'jaligiga mutaxassis tayyorlovchi oliy ta'lim muassasalarida qishloq xo'jaligida buxgalteriya hisobi maxsus fan sifatida o'rganiladi.

Fermer xo'jaliklarida dehqonchilik ishlab chiqarish xarajatlarini turli belgilari bo'yicha tasniflash mumkin. Tannarxga kiritish usuliga ko'ra dehqonchilik xarajatlari bevosita va bilvosita xarajatlarga bo'linadi. Bevosita xarajatlar bo'lib
dehqonchilikka sarflangan bevosita material xarajatlari, bevosita mehnat haqi xarajatlari va boshqa xarajatlar hisoblanadi. Bilvosita xarajatlarga amortizatsiya, yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari, umumishlab chiqarish xarajatlari kiradi.

6-jadval Dehqonchilik bilan shug'ullanuvchi fermer xo'jaliklari dehqonchilik ishlab chiqarish xarajatlarini hisob-kitob qilish tartibi^13 Xarajat moddalari	Hisobga olish tartibi	Guvohlik beruvchi hujjat
1.Mehnat xarajatlari	Naryad bo'yicha ishlangan soat miqdorini 1 soatlik tarifga ko'paytirish yo'li bilan topiladi	Naryad, tabel, hisob-to'lov qaydnomasi
2.Ijtimoiy sug'urtaga ajratma	Hisoblangan ish haqini belgilangan stavkaga ko'paytirish yo'li bilan topiladi	Maxsus hisob-kitob
3. Urug'lik sarfi	Ekin turi bo'yicha ekilgan maydon hajmini 1 ga erga sarflangan urug'lik miqdoriga va 1 kg urug'likning haqiqiy tannarxiga ko'paytirish yo'li bilan topiladi	Urug'lik sarfi dalolat-nomasi
4.O'g'it sarfi	Ekin turi bo'yicha ekilgan maydon hajmini 1 ga erga sarflangan o'g'it miqdoriga va 1 t o'g'itning haqiqiy tannarxiga ko'paytirish yo'li bilan topiladi	O'g'it sarfi dalolatnomasi
5. Yoqilg'i sarfi	Ekin turlar o'rtasida qishloq xo'jalik texnikasi va boshqa transportlarning har bir sohada ishlagan vaqti miqdoriga (soatiga) qarab taqsimlanadi	Mexanikning raporti, naryadlar, yo'l varaqalari
6.Sug'urta to'lovlari	Har bir mahsulot turi bo'yicha hisoblangan sug'urta to'lovi bo'yicha	Sug'urta polisi, shartnoma
7.Ish va xizmatlar	Hisob siyosatida belgilangan tartib bo'yicha taqsimlanadi	Bosh agronom tomonidan tuziladigan maxsus taqsim-lash hisob-kitobi
8. Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari	Hisob siyosatida belgilangan tartib bo'yicha taqsimlanadi	Maxsus taqsimlash hisob-kitobi
9.Umumishlab chiqarish xarajatlari	Hisob siyosatida belgilangan tartib bo'yicha taqsimlanadi	Maxsus taqsimlash hisob-kitobi

Fermer xo'jaliklarida dehqonchilik ishlab chiqarish xarajatlarining dastlabki hisobi ularning alohida moddalari bo'yicha quyidagi tartiblarga ko'ra va guvohlik beruvchi boshlang'ich hujjatlar asosida yuritiladi (6-jadvalga qarang).

Dehqonchilik bilan shug'ullanuvchi fermer xo'jaliklarida iqtisodiy mazmuniga ko 'ra dehqonchilik xarajatlari quyidagi beshta guruhga ajratiladi:

1. 
   moddiy xarajatlar - dehqonchilik ishlab chiqarishga sarflangan barcha material xarajatlari (urug'lik, o'g'it, dori-armonlar, em-xashaklar, yoqilg'i va boshqa materiallar);
   
2. 
   mehnat xarajatlari - dehqonchilik ishlab chiqarish bilan band bo'lgan xodimlarga hisoblangan asosiy va qo'shimcha ish haqlari;
   
3. 
   ijtimoiy sug 'urtaga ajratmalar - dehqonchilik ishlab chiqarish bilan band bo'lgan xodimlarga hisoblangan ish haqi fondidan Pensiya jamg'armasiga majburiy ajratma;
   
4. 
   amortizatsiya - dehqonchilik ishlab chiqarishga aloqador asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarga hisoblangan eskirish summasi;
   
5. 
   boshqa xarajatlar - dehqonchilik ishlab chiqarishga tegishli barcha yordamchi va umumishlab chiqarish xarajatlari.
   

Jadval muallif tmonidan tayyorlandi.

Kalkulyatsiya moddalari bo'yicha dehqonchilik ishlab chiqarish xarajatlari ishlab chiqarish xarajatlari to'g'risida hisobotda (18-shakl) quyidagi moddalarga ajratilgan holda aks ettiriladi. Dehqonchilik bilan shug'ullanuvchi fermer xo'jaliklarida mehnatga haq to'lash va ijtimoiy sug'urtaga ajratmalar - moddasida bevosita ekin o'stirish bilan band bo'lgan ishchilar mehnatiga haq to'lash, hisobidan tegishli ijtimoiy sug'urta ajratmalari hisobga olinadi. (6-chizma).