Hisob va audit

8-jadval

Jahonning turli mamlakatlarida normativ usulning qo'llanilish darajasi^16 Ko'rsatkichlar	Ahamiyatlilik darajasiga qarab tizimda tutgan o'rni
	AQShda	Kanadada	Yaponiyada	Angliyada
Baholarni belgilash va baho siyosati	1	1	1	2
Byudjetni rejalashtirish va uni nazorat qilish	2	3	2	1
Moliyaviy hisobotni tayyorlash	4	4	4	4

Demak, normativ usul baholarni belgilash va baho siyosatida muhim rol o'ynaydi va deyarli barcha mamlakatlarda dastlabki o'rinda turadi. Byudjetni rejalashtirish va uni nazorat qilish hamda moliyaviy hisobotlarni tayyorlashda normativ usul etakchi mavqega ega bo'lmasada, ammo bu jarayonda ushbu usulning sezilarli o'rni bor.

Normativ usulning ustunligi shundan iboratki, u me'yordan chetga chiqish bo'yicha boshqarish tamoyilini bajarishga yordam beradi. Ya'ni xarajatlarni hamma moddalari bo'yicha me'yordan chetga chiqishini davriy aniqlanishi, boshqaruvga operativ aralashishni talab etadigan ma'lumot etkazib berishga imkon yaratadi. Normativ usul faqatgina hisob usuli bo'libgina qolmay, balki xo'jalik yuritish usuli hamdir. Normativ usulni asosiy maqsadi - me'yordan chetga chiqishni bir tizimda hisobga olish hamda me'yorlashtirishni, texnika- texnologiyani, ishlab chiqarishni va mehnatni takomillashtirish asosida ishlab chiqarishni operativ (tezkor) boshqarishdir. Normativ usulning asosiy printsiplaridan quyidagilardir:

• 
  mahsulotning me'yordagi tannarxi aniqlanadi, buning uchun normativ kalkulyatsiya tuziladi;
  
• 
  hisobot oyi davomida asosiy ishlab chiqarish xarajatlarining haqiqiy summasi emas, balki haqiqiy summasi bilan me'yorlashtirilgan summasi o'rtasidagi farq, ya'ni me'yordan chetga chiqish hisobga olinadi;
  
• 
  hisobot davri davomida me'yorlarning o'zgarishlari ham hisobga olinadi. Normativ usulning murakkabligi esa shundan iboratki, u quyidagilarga
  

asoslangan bo'lishi kerak:

• 
  to'g'ri tashkil qilingan normativ xo'jalik;
  
• 
  ilmiy-texnik jihatdan asoslangan me'yorlarning mavjudligi;
  
• 
  barcha xarajatlar bo'yicha buxgalteriya hujjatlarini o'z vaqtida rasmiylashtirish va ular ustidan nazorat olib borish;
  
• 
  hisob ishlarini bajarishda kompyuterlardan kengroq foydalanish. Faqatgina ana shu talablar bajarilgan hollardagina haqiqiy normativ usul haqida
  

gapirish mumkin. Normativ usulda mahsulotning haqiqiy tannarxi quyidagicha aniqlanadi: