Himoyaga ruxsat etildi

Jinsning bir va boshqa bo‘lishi. Ikki narsa paydo bo‘lganidan boshlab bir ismda xos bo‘lsa bir nav bo‘ladi, masalan xurmo va anjir. Xurmoning barcha navlari jins, anjirning ham barcha navlari bir jins. Yoki asli bir bo‘lsa, masalan ikki xil bug‘doydan olingan un shofi’iylarda bir jins deb e’tibor qilinadi. Paydo bo‘lgandayoq boshqa boshqa ism bo‘lsa, masalan bug‘doy, arpa, xurmo va mayiz yoki ikki xil jinsdan olingan un, sirka, yog‘, go‘sht va sutlar ikki jins hisoblanadi.
Demak bug‘doy uni va arpa uni, tilla va kumush, xurmo va mayiz, xurmo sirkasi va uzum sirkasi, yong‘oq yog‘i va bodom yog‘i, mol go‘shti va qo‘y go‘shti, xonaki sigir va vahshiy sigir ikki jins, ularni bir biriga ziyoda qilib sotish mumkin. Turli parrandalarning tuxumlari turli jins. Jigar, qora taloq, yurak, ichak chavoqlar, o‘pkkka va iliklar bir hayvonning a’zolar bo‘lsada ism va sifatlari turlicha bo‘lgani uchun jinslari turlicha hisoblanadi. Qorin yog‘i, qorin yog‘i, til, kalla va pochalar turli jins. Qovun, tarvuz, bodring va tarra turli jins. Qushlarning barchasi bir jins, o‘rdaklar bir jins, kaptarlar bir jins. Uzum va mayiz kabi asli bir bo‘lgan narsalarning ho‘li ham, qurig‘i ham bir jins. Bug‘doy, un va talqon bir jins. Hayvonlarning go‘shtlari turli jins, qo‘y va echki go‘shti bir jins, mol va boyvol²² go‘shti bir jins. Sutlar ham go‘shtlar kabi bir jins.²³
Hanbaliylar mazhabi. Riboning illatini ta’yin qilishda hanbaliylarda uch rivoyat bor. Birinchisi ـــ eng mashhuri hanafiylar mazhabiga muovfiq, ya’ni riboning illati jins bir bo‘lib kayl yoki vazn topilishidir. Unda taom bo‘lish yoki taom bo‘lmaslikning ahamiyati yo‘q. Bunga donli mahsulotlar, ishqor, oxak, paxta jun, xina, maxsar²⁴, temir va mis kabi narsalarni sanash mumkin. Shuningdek kayliy va vazniy bo‘lmagan narsalarda ham ribo yo‘q. Bunga Ibn Umar r.a. dan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh s.a.v. aytdilar:
لَا تَبِيعُوا الدِّينَارَ بِالدِّينَارَيْنِ وَلَا الدِّرْهَمَ بِالدِّرْهَمَيْنِ وَلَا الصَّاعَ بِالصَّاعَيْنِ فَإِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ الرَّمَاءَ وَالرَّمَاءُ هُوَ الرِّبَا فَقَامَ إِلَيْهِ رَجُلٌ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَرَأَيْتَ الرَّجُلَ يَبِيعُ الْفَرَسَ بِالْأَفْرَاسِ وَالنَّجِيبَةَ بِالْإِبِلِ قَالَ لَا بَأْسَ إِذَا كَانَ يَدًا بِيَدٍ ِ

“Bir dinorni ikki dinorga, bir dirhamni ikki dirhamga, bir so’ni ikki so’ga sotmanglar. Men (u ishlaring) sizlarga ribo (bo‘lishidan) qo‘rqaman. Bir kishi turib: “Ey Rasululloh aytingchi bir kishi bir otni bir necha otlarga, bir zotdor tuyani bir nechta tuyalarga sotsa nima bo‘ladi”? “Qo‘lma qo‘l bo‘lsa zarari yo‘q”, dedilar²⁵.

Anas r.a. dan rivoyat qilinadi. Nabiy s.a.v. aytdilar: