Химмотология

6.5. Ёқиғиларни сақлаш ва кўчиришда хоссаларини сақловчи қўндирмалар

Ёқилғи ўзининг қўлланиш хоссасининг кўчириш ва сақлаш даврида сақлаб қолиш керак. Айрим ёқилғиларда шундай углеводород ва ноуглеводород чиқиндилар борки улар узоқ вақт давомида оддий шароитда каталитик актив металлар таъсирида ҳам ҳаво кислороди билан таъсирланмайди. Бунда ёқилғилар кимёвий стабил ва ишлаш хоссасини ўзгартирмай бир неча йил сақланади. Бироқ жуда кўп ёқилғиларда сақлаш вақтида оксидланадиган бирикмалар бор. Оксидланишдаги ҳосил бўлган маҳсулотлар двигатель ишлашини тезлаштиради. Ностабил моддаларни оксидланишини йўқотишни энг эффектив усули ёқиғига антиоксидлаш қўндирмаларини қўшишдир.

6.6. Антиоксидловчилар

Энг эффектив антиоксидловчи фенол, амин ва аминофеноллардан топилган. Уларни кўп ёқилғиларга 1000 дан бир % да қўшилади ва уларни таъсир қилиши оксидланишни активлаштирувчи радикалларни йўқотишга асосланган.

Углеводород ва ноуглеводород оксидланиши, занжирни узулиши ёқилғиларни оксидланиш жараёнини тўхтатади, оксидланишнинг индукцион даврини оширади. Этилланган авиация бензинларни кимёвий барқарорлаштириш учун N оксидфениламин ишлатилади. Аниқланишича этилланган авиация бензинларни сақлаш натижасида ТЭҚ оксидланади ва чўкма ҳосил бўлиши билан парчаланади. Шунинг учун уларни авиация бензинлардаги вазифаси ТЭҚ нинг оксидланишини йўқотишидан иборат. N- оксидифениламин бензинда ёмон аралашади шунинг учун аралашмани ароматик углеводород аралашмаси кўринишида киритилади.
N- оксидифениламинни концентрацияси авиация бензинларда 0,004 – 0,005% бўлиши керак. Автомобил бензинлари антиоксидловчилар ёрдамида термик ва каталитик крекинг компонентлари бўлгандагина стабилланади. Антиоксидловчиларнинг асосий вазифаси ҳар хил углеводородлар оксидланишини секинлаштириш, этилланган автомобил бензинларида эса ТЭҚ оксидланишини йўқотишдан иборат.
Нефтни қайта ишлаш заводларида автомобил бензинларини барқарорлаш учун қуйдаги антиоксидловчилар ишлатилади: N- оксидифеноламин, ёғоч – смолали, Fr – 16. Ёғоч смолали антиоксидловчилар ёғочни қуруқ ҳайдашдан олинади. Бу смоладаги антиоксидлаш хоссаси турли фенол хоссасини беради. Унинг миқдори антиоксидловчи таркибида 60% бўлади.
Антиоксидловчи қўндирмалари 150С⁰ дан юқорида қоидага кўра ўз-ўзидан оксидланади ва парчаланади. Бундай шароитларда коллоид тизим «оксидланиш маҳсулоти – сурков мойи» бузилади. Бу жараён антиоксидловчи билан бошқарилмайди балки махсус коллоид тизм стабилизаторлари диспергентлар билан бошқарилади.