Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

GORTENZIYA O`SIMLIGI BIOLOGIYASI VA TABOBATDAGI AHAMIYATI
Achilova N.R., Suvonova S.P. 
Navoiy davlat pedagogika instituti
Gortenziya yopiq urug‘li o‘simliklar bo‘limi, ikki urug‘pallali o‘simliklar sinfiga mansub bo`lib, 
gortenziya turkumiga kiruvchi, gullari turli rangda uchraydigan o‘simlik. Gortenziya so‘zining ma‘nosi 
lotincha-hydrangia ―suvli tomir‖ hisoblanadi. Yaponlar bu o‘simlikni adzezay-―zangori quyosh‖ deb 

---

53 
nomlaydi. Barglari oval, yirik, ustki qismi uchli, bandli, patsimon yoki panjasimon tomirlangan. 
Bog‘larda gortenziya guli quyosh ko‘p tushadigan joylarda yaxshi o‘sadi.
Bahordan to kech kuzgacha gullaydi. Gullari oq, pushti, to‘q zangori, ko‘k, qizil ranglarda 
bo‘ladi. Mevasi ikki- besh uyli, quticha shaklida, kichik urug‘larida saqlaydi. Buta va daraxtlari 1-3 
metrgacha bo‘ladi. Liana shakllari 30 metrgacha yetadi. Gortenziya gullarining rangini o‘zgartirish 
nafaqat o‘simlik turiga balki, tuproq pH iga va undagi alyuminiyga bog‘liq. Gulini rangini o‘zgartirish 
uchun maxsus alyuminiyli o‘g‘itlar solinadi. Masalan, och ko‘kni yuzaga chiqarish uchun alyuminiy 
o‘g‘itlarini kislotali tuproqqa fosfor tuzlari bilan solinadi. Lekin bargiga suv tegmasligiga e‘tibor 
berish kerak. Ko‘k rangni yuzaga chiqarish uchun tuproqqa oltingugurt kislotalari solinadi. Bundan 
tashqari tuproq pH i 5-5,5 bo‘lishi kerak. 
Gortenziyaning daraxtsimon turlari Shimoliy Amerikada 3 metrgacha o‘sadi. Iyundan sentyabr 
oylarigacha gullaydi. Yirik bargli gortenziyaning vatani Xitoy va Yaponiya sanaladi. Buta vakillari 4 
metrgacha bo‘ladi.
Suv quyganda esa limon kislota bilan quyish foydali. Xalq tabobatida gortenziyaning bargi va 
ildizidan foydalaniladi. Ildizi siydik haydovchi vosita, bargi esa quvvat oshiradigan va ichni 
yumshatadigan dori sifatida ishlatiladi. Gortenziyaning yana bir shifobaxshlik xususiyati mayda 
toshlarni hosil bo‘lishi va davolashda foydalaniladi. Buyrak kasalliklari orqali yuzaga keladigan 
o`g`riqlarni kamaytiradi. Surunkali revmatizm, paralich kabi kasalliklarda ishlatiladi. Ayrim 
odamlarga gortenziya o`simligi kuchli ta`sir etadi. Gortenziya o`simligi turli qaynatma va damlama 
sifatida ishlatiladi.
Gortenziyadan choy tayyorlash uchun quritilgan o`ti qaynatiladi va tindiriladi. Sovuq yoki issiq 
holda ichiladi. Bir kunda bir stakan qabul qilish tavsiya etiladi. Bu o`simlik faqat manzarali o`simlik 
emas balki tibbiyotda ham ishlatiladi. Organizimdagi turli toksinlarni buyrak orqali chiqarib yuboradi. 
Shuningdek organizmdagi suv va tuz almashinuv jarayonini normallashtirib turadi. 
Yurak, buyrak a`zolarida kelib chiqadigan kasalliklarni, kasalliklarni davolashda qo`llaniladi. 
Daraxtsimon vakillaridan tayyorlangan damlamalar siydik kislotani organizmdan chiqarib 
tashlash va krisstalizatsiya ya`ni tosh hosil bo`lishini oldini oladi. Xalq tabobatida gortenziya guli 
ildizi bargi daraxtsimon vakillari choy qaynatma damlama nastoyka ko`rinishida foydalaniladi. 
Shuningdek jinsiy sistema kasalliklari va parazit chuvalchanglarga qarshi ishlatiladi. Terining yiringli 
kasalliklarida mikroblarga qarshi foydalaniladi. Xitoy xalq tabobatida gortenziya o`simligi tozalovchi 
vosita, infeksion kasalliklarda, buyraklarda tosh hosil bo`lishini oldini olishda foydalaniladi. 
Gortenziya yuvish xususiyatiga ega bo`lib ayirish sistemasi yo`llarini tozalaydi. Ildizi va gulidan 
tayyorlangan preparatlar xitoy tabobatida yurak kasalliklarida, bezgak, dispepsiya, angina, tonzillit 
kasalliklarida qo`llaniladi. Daraxtsimon vakillari qand kasalligi bilan og`rigan bemorlarga og`izni 
chayib turish uchun tavsiya etiladi. Tonzillit, stomatit kasalliklarida gulining nastoykalari og`izni 
chayish uchun foydalaniladi. O`simlikning har bir qismida zahar saqlanadi. Gulga tegib ketsa zarar 
qilmaydi, organizmga shirasi tushsa kuchli ter ajraladi, qon aylanish buziladi, oshqozonda og`riq, 
terida achishish yuzaga keladi. 
Xulosa qilib aytganda gortenziya o`simligi estetik zavq berish bilan birga tabobatdagi o`rni ham 
beqiyos. Biologlar bu o`simlikning foydali xususiyatlarini keng ommaga targ`ib etish orqali ularni 
respublikamizda keng tarqalishiga va undan dorishunoslik sanoatida qo`llanilishini yo`lga qo`ysh 
mumkin.