Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

LOLAQIZG`ALDOQ – (
Papaver rhoeas
) 
NING BIOFARMATSEVTIK XUSUSIYATLARI 
Boratova M.G`., Mardonova S.M. 
Navoiy davlat pedagogika instituti 
Har bahorda dala-yu bog`larimizni, qiru-adirlarimizni o`zining alvon ranglari bilan bezagan 
o`zining nozikligi, go`zalligi bilan insonlarni, ayniqsa, sho`rlarimiz qalbini rom etgan, 
lolaqizg`aldoqlar biz tabiatshunoslarni boshqa jihatdan, ya‘ni biologik va farmatsevtik xususiyatlari 
bilan e‘tiborimizni tortgan. Biz ushbu maqolamizda bu o`simlikning biologik xususiyatlari kimyoviy 
tarkibi va dorivorlik xususiyatlariga ko`ra xalq tabobatida va zamonaviy tibbiyotda ishlarilishi 
haqidagi ma‘lumotlarni yoritishga harakat qildik. 

---

54 
Lolaqizg`aldoq
yoki
 qizg`aldoq – 
Papaver rhoeas 
(Mak samoseyka yoki remeriya otognutaya) 
nomi bilan ataladigan bu o`simlik bo`yi 8-50 sm, tanasi mayday oq tuklar bilan qoplangan bir yillik o`t 
o`simlik. Bu ham ko`knordoshlar oilasiga kiradi. Botanik belgilari birmuncha o`xshash faqat barglari 
qirqilgan, gullarining rangi qizilligi bilan farq qiladi. Mevasi qo`zoqcha singari uzunchoq bo`ladi, 
ayrimlariniki ko`rakcha, lekin nisbatan mayda (1-rasm). 
 
1-rasm. Lolaqizg`aldoq 
Mevasi qo`zoqchaligi qizg`aldoq, mevasi ko`rakchaligi esa lolaqizg`aldoqdir. Ular 
ikki turkum vakillaridir. U respublikamizdagi barcha qir-adirlarida, bog` va cho`llarida, 
dalalarda o`sadi. Martning ikkinchi yarmida unib chiqadi, aprelning oxiri va mayning 
boshida gullaydi. Qizg`aldoqning ildizi, poyasi, barglari, g`unchasi va urug`idan ramerin, efedrin, 
psevdoefedrin, 1-izomerin, liriodenin va anonain deb atalgan alkoloidlar ajratib olingan. Undagi 
alkoloidlarning umumiy miqdori o`simlik yosh davrida 0,13 %- 0,14 % ga to`g`ri kelsa, gullash 
davrida 0,24-0,28 % ga yetadi. Hayotining oxirida esa uning tanasida alkoloidlar butunlay qolmaydi. 
Alkoloidlar cho`lda o`sganlarida nisbatan ko`proq bo`ladi. Farmokologik tekshirishlar natijasida 
remerin alkoloidi, huddi strixnin kabi ta‘sir etuvchi zahar ekanligi aniqlangan. Remerin nitrometilati, 
remerinning boshqa to`rtlamchi hosilalari kabi organizmga huddi kurare zahariga o`xshab ta‘sir etadi. 
Kurare qonga kirishi bilan organizmni shol qiladi.
Chorva mollari qizg`aldoqlar yaxshi gullagan vaqtida zaharlanadi. Qizg`aldoqning urug`i ham 
zaharlidir. Akademik V.I.Minervinning ma‘lumotiga ko`ra 1,5 kg dan qizg`aldoq urug`i berilgan 
cho`chqalarda 1-1,5 soatdan so`ng zaharlanish alomatlari paydo bo`lgan. Undan zaharlangan 
hayvonlarda ham quturganga o`xshash holat paydo bo`ladi, songra muskullar tirishib, darmonsizlanadi 
va hushidan ketadi. Og`ir zaharlanishdan hayvon o`lishi mumkin. Bunday zaharlanishni oldini olish 
uchun yemlarni uning urug`idan tozalash zarur va qizg`aldoq gullagan vaqtlarda mollarni 
qizg`aldoqsiz yerlarda boqish lozim. 
Xalq tabobatida qizg`aldoq o`tidan turli toshmalar, qizilcha, qizamiq, gulafshon (psorazning bir 
turi), temairatki toshganda damlama tayyorlanadi va shu suvda yuviniladi. Yangi ko`katlaridan ko`k 
somsa sifatida iste‘mol qilinadi.
Zamonaviy meditsinada remerin alkoloididan og`ir operatsiya paytida muskullarning qisqarish 
qobiliyatini vaqtincha yo`qotib turadigan dorivor sifatida foydalanish tavsiya qilingan. 
Lolaqizg`aldoqning shu xususiyatlarini hisobga olgan holda, biz quyida bu o`simlikningi turli 
qismlaridan yig`malar tayyorlab, damlamalar tayyorlash uchun qadoqlamoqdamiz. Undan yilning 
hohlagan paydida foydalanish mumkin. Kelgusida esa bu boradagi faoliyatimizni kengaytirshni 
rejalashtirmoqdamiz.