Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

Adabiyotlar ro`yxati: 
1. O`zbekiston respublikasi Qizil kitobi: 2010 yil 
2. Ekologiya (texnik oliy o`quv yurtlari uchun darslik) 2015 yil 

 
QIZIL QO„ZIQORINLARNING FOYDALI XUSUSIYATLARI 
Axmadjonova M.S. 
Qo‘qon davlat pedagogika instituti 
Xozirgi kunda qo‗ziqorinlarning 100000 ga yaqin turi ma‘lum, ba‘zilari zaxarli, ko‗pchiligi 
foydali bo‗lib, uni oziq-ovqat va sog‗liqni saqlashda ishlatilib kelinmoqda. Shunday o‗simliklardan 
biri qizil qo‗ziqorin 
Ganoderma Lucidum 
o‗simligidir. Ganoderma Xitoyda Linchji, Yaponiyada 
Reyshi va Koreyada Yonji nomi bilan mashxur. Sharq tabobatida eng taniqli shifobaxsh qo‗ziqorindir. 
Xitoychadan ―Lind‖ -inom ―chi‖ –kuch? ―Gano‖-rang, ―derma‖ – teri, ―Lucidum‖ – yaltiroq 
ma‘nolarini anglatadi. Qadim yapon tilida ―Reyshi Senshi‖ - ―sog‗liq‖, ―abadiy yoshlik‖ va ―hayot 
o‗simligi‖ degan ma‘nolarni anglatadi. Uni tabiatda 120dan ortiq turi uchraydi. Xozirgi kunda 90 tasi 
Xitoyda ro‗yxatga olingan, dunyodagi ma‘lum qo‗ziqorinlarni ko‗pchiligi Xitoyda Tay tog‗larida 
uchraydi. Tay tog‗lari qizil qo‗ziqorinni vatani xisoblanadi.
Ularning qizil, sariq, oq, yashil, qora va siyohranglilari bor. Qadimiy Xitoy kitoblarida 
yozilishicha, qizil qo‗ziqorini odatda iyunda paydo bo‗ladi, baxorda yashil, yozda siyohrang, kuzda oq 
va qishda qora rangda bo‗ladi. Qizil qo‗ziqorinni shakli yarim yumaloq, yuzasi yaltiroq va qattiq 
bo‗ladi. Ichki yuzasi sporalardan iborat, oyoqchasi uzun, silliq va yaltiroq bo‗ladi. Ular yiqilgan 
daraxtlar o‗zaklarida, ayniqsa olxo‗ri va dub daraxtlari va yoruqlik tushmaydigan sharoitda o‗sishni 
yoqtiradi. Qadim Xitoyda mahsulot shunday hurmatga sazovor bo‗lganki, mebellar, tutqichlar va 
shunga o‗xshash muxim narsalarni qo‗ziqorin shaklida yasalgan, chunki qizil qo‗ziqorin umirboqiylik 
timsoli bo‗lgan.
Qizil qo‗ziqorin 5000 yil davomida turli kasalliklarni davolashda avval xitoylar va keyin 
yaponlar tomonidan qo‗llab kelingan. Qadimiy Xitoy kitoblarida yozilishicha qizil qo‗ziqorin bir 
vaqtni o‗zida achchiq, shirin, sho‗r, nordonta‘mga ega bo‗lib, yurak, buyrak, jigar, miya, o‗pka va 
qorataloq meridianlariga ta‘sir qiladi. 
Eramizning birinchi asrida yashab o‗tgan xitoylik filosof Vang Chang tomonidan qizil 
qo‗ziqorinni ―ruxni imkonyatlarini oshiruvchi va tananing xastaliklarini davolovchi o‗simlik‖ deb 
yozilgan. Qadimiy manbalarda bu qo‗ziqorin abadiy yoshlikni ta‘minlovchi iloxiy o‗simlik deb 
yozilgan.
2000 yil ilgari Yaponiyada ―Shinoh Honsohkyo‖ nomli bebaxo kitob yozilgan bo‗lib, u sharq 
tabobati fanining boshlang‗ich darsligi bo‗lgan. Ushbu kitobda 365 ta giyox xaqida yozilgan, shundan 
120tasi eng a‘lo, 120tasi yaxshi va 125 tasi qoniqarli toifalarga bo‗lingan. Qizil qo‗ziqorin bu darslikda 
oliy o‗rinni, jenshen esa 12 o‗rinni egallagan.
Qadimda Xitoy va Yaponiyada bemorlarni o‗limdan saqlab qolishni birdan bir yo‗li qizil 
qo‗ziqorin bilan davolash hisoblangan. Xozirda Yaponiya va Xitoyda qizil qo‗ziqorinni har qanday 
kassalikka davo sifatida turli usullarda qo‗llaniladi. 
1960 yillarda xitoy mutaxasislari qizil qo‗ziqorini madaniylashtirishga erishdilar. 
1970 yillarda qizil qo‗ziqorinni G‗arbda faol ilmiy o‗rganish boshlandi, qizil qo‗ziqorinni 
ximiyaviy tarkibi va shifobaxsh ta‘sirini klinik tekshiruvlar qadimgi ma‘lumotlarni tasdiqladi. 
1980 yillarda Xitoyning Djyan Su provinsasida ―Qo‗ziqorinlarning shifobaxsh xususiyatlari‖ 
to‗g‗risida birinchi Umimxitoy ilmiy konferensiyasi o‗tkazildi. O‗shandan beri qizil qo‗ziqorinni 
tibbiyotdagi muxim ro‗liga bag‗ishlanib Xitoyda, Yaponiya, Yangi Zerlandiya va Tayvanda 

---

50 
o‗tkazilgan ilmiy konferensiyalar va semenarlardagi ilmiy tajriba almashinishlar qizil qo‗ziqorinlar 
haqidagi bilimlarni kuchli rivojlanishiga sabab bo‗ldi. Hozirgi vaqitda an‘anaviy sharq tabobati 
mahsulotlari va qizil qo‗ziqorinlar asosida tayorlangan biologik faol qo‗shimchalar iqtisodiy 
rivojlangan davlatlar bozoriga shiddat bilan kirib bormoqda.
1991-1992 yillarda Seulda qizil qo‗ziqoringa bag‗ishlangan uchinchi va to‗rtinchi Xalqaro 
simpozum bo‗lib o‗tgan, shunda onkologik kasalliklarni fungoterapiyasi to‗g‗risida materiallar taqdim 
etilgan. Texas universitetidan doktor William Stavinova qizil qo‗ziqorinlarning yallig‗lanishga ta‘sirini 
ko‗rsatib bergan.
Shunday qilib bunday noyob qo‗ziqorinlarni O‗zbekistonda xam yanada chuqurroq o‗rganilsa va 
ilmiy izlanishlar olib borib, insonlar DNK ga ta‘sir etish mexanizimi ochib berilsa maqsadga muvofiq 
ish bo‗lgan bo‗lardi.