Hayrat ul-abror

XVII
 
 
Ko‘ngul ta’rifidakim, ko‘nguldagidek ta’rif qilish qiyin va uning sifatlarini sof ko‘ngulli 
kishidan boshqa odam bilmaydi; g‘amgin qalamkash qalamini ishga solmoq va shu qalamning 
qora yozuvlari bilan ko‘ngulni xushlamoq
Qudratli dehqon (Xudo) ilk tongda loydan bino bo‘lgan odamni o‘z qudratining gulistoni qilib 
yaratdi. Bu guliston tomon tayin bir shabada esib, sunbul, sarv, gul va rayhonlarni yelpiy boshladi. Bu 
rayhonlar u shabadaning hukmiga kirganda, tan gulshaniga xuddi ruh kirganday bo‘ldi. U shabadaning 
maqsadi gul emas, faqat ko‘ngulni qo‘lga kiritish edi, xolos.
Ko‘ngulning maqtovini bayon qilayotgan, ey shoir, ko‘ngulni nima deb o‘ylaysan? Agar vujuding 
gulshanida gul g‘unchasi ochilsa, sen ko‘ngul g‘unchasi shu, deb o‘ylama. Bu g‘uncha emas, bu qonli 
ko‘nguldir yoki qonga bo‘yalgan yoy o‘qidir. Bu rang va hiddan iborat bir shakl ham emas, bu o‘zi bor 
37
Рустaм - Фирдaвсийнинг «Шoхнoмa» aсaрининг қaҳрaмoни нoми. 
44 
Кўнглидa дoим Xудoни сaқлaгaн xудoжўй, мутaсaввуф.

---

Алишер Навоий. Ҳайратул-аброр (насрий баёни) 
www.ziyouz.com
кутубхонаси
27
bo‘lsa, boshqa hammasi topiladi. Bu narsa kimning, nimaning joni bo‘lsa, tanida g‘unchaga o‘xshash 
qoni bo‘lsa, o‘shanda bo‘laveradi. Bu dajjolda ham bor, payg‘ambarda ham bor, desak, unda Isoni uning 
eshagi bilan tenglashtirib qo‘ygan bo‘lamiz. Agar bir odam katta savdogar bo‘lsa, aqlu xushi doim, u 
qaysi ko‘ngli bilan o‘zini ahli dil
44
deb hisoblay oladi? Sen jazm qilgan ko‘ngul bu emas. Agar ko‘ngul 
shunday bo‘ladigan bo‘lsa, sen undan voz kech.
Bu «ko‘ngul» deb atayotgan narsang aslida yurakdir; yurakni «ko‘ngul» deb ham ataganlari uchun 
bu ikki so‘z nomdagina o‘xshash, xolos. Aslida ko‘ngul sirlar bo‘stonining bulbuli bo‘lib, poklik 
haramida jilva qiladi. A’lo darajadagi jannatning isi ham shu ko‘ngul; Ilohiy jilva chirog‘ining nuri 
ham shu ko‘ngul!
Boshqalarni (Ilohiy) yo‘lga boshlovchilar uni «eng baland osmon», so‘fiylar esa «ulug‘ olam», deb 
atashdi. Lekin tiniq oinada bu katta jahon (ko‘ngul) dunyodagi barcha odamlar ko‘zidan yashirindir.
Butun dunyo qiblasi bo‘lgan Ka’baning ham qadri ko‘ngilchalik emas. Chunki u Ka’ba odamlarning 
oddiy sajda qiladigan joyi; bunda esa Yaratganning jilvasi zohir bo‘lib turadi.
Bu sirlar to‘la xazina - ko‘ngulni qo‘lga kiritgunga qadar yo‘l boshlovchi qilgan ko‘p ishlarni qilmoq 
kerak bo‘ladi; buning uchun Ka’ba yo‘llarini ham, rindlarning mayxonasiga olib boradigan manzillarni 
ham bosib o‘tish kerak. Xudoga munojot qilish bilan yashaydigan odamlar orasida ham bo‘lish zarur; 
mayxonada ham bo‘lish kerak. Goh xonaqohda shayxning gapi bilan toat-ibodatga yuz tutganlar yoniga 
chekinish kerak, goh yo‘qlik mayxonasiga mast bo‘lib kirib, mug‘bacha oldida butparastlik qilish zarur, 
goh sham’ atrofida parvonadek aylanish, goh biron pari ishqida devona bo‘lish, goh visolga erishib, aysh 
qilish, goh firoq o‘tida kuyish kerak. Agar kumush badan, injiq bir ma’shuqaga uchrasang, u goh shirin 
xanda qilsa, goh sho‘ringni quritadigan qiliqlar qilsa, dardu balo tog‘ida Farhod bo‘lish kerak, 
tirnog‘larni po‘lat teshaga aylantirish zarur. Yoki oy yuzli shunday bir dildor uchrasaki, u malohat 
dashtidagi Layliga o‘xshasa, uning ishqida falakday sarson-sargardon bo‘lib, dard biyobonida Majnun 
bo‘lish ham kerak. O‘tda samandar kabi chidab turish, suvga esa gavhar kabi sho‘ng‘ish ham kerak. 
Gavhar sochadigan bulut havosiga g‘arq bo‘lib, xazinadek tuproq ichida ko‘milib yotish lozim. Bunday 
odam bormagan, tariqat yo‘lini rivojlantirmagan vodiy qolmasin.
Kamolot kasb etmagunga qadar bunday odam hamma xolatlarni boshidan kechiradi. Dunyoda 
hamma narsani ko‘rib, uni egallaydi, shundan so‘nggina u «olami kubro» laqabiga sazovor bo‘ladi. Shu 
olam sari kimga yo‘l ochilgan bo‘lsa, o‘sha odam dunyoda haqiqiy «ahli dil» sanalishi kerak. 
Mexribonlik xazinasi kimgaki nasib bo‘lgan bo‘lsa, xalifalik ham o‘sha odamga tegishlidir. Safo taxti 
uning o‘ltiradigan joyi bo‘lib, uni sofko‘ngil so‘fiy deb atash lozim. Uning yo‘lida jonu ko‘ngulni fido 
etish, jonu ko‘nguldan unga topinish zarur.
Agar uning etagini ushlash imkoni bo‘lmasa, u vaqtda uning etagidan bittagina ip Navoiy tomon 
tushsa nam yetarlidir.