Hayotning hujayrali va hujayrasiz shakillari

Hujayra sitoplazmasi
Hujayra sitoplazmasi membrananing ichida joylash-gan. Sitoplazmaning tarkibi organik va anorganik mod-dalardan iborat. Sitoplazma organoidlariga: mitoxond-riya, ichki membrana, lizosoma, Golji apparati, ribo-soma, sentrasoma kabilar kiradi. Bu organoidlarning har biri maxsus vazifani bajaradi. Mitoxondriya hujay-ralarning energiya stansiyasi yoki kuch beruvchi markazi hisoblanadi, ya’ni, ularda adenozintrifosfat kislota (ATF) va kreatinfosfat kislota (KF) sintez qilinadi va to‘planadi.
Hujayra qo‘zg‘alib ish bajarganda, ushbu kislotalar parchalanib, energiya hosil qiladi. Ribosomalar hujayrada oqsillarni sintezlaydi, shuning uchun ular "oqsillar fabrikasi" deb nomlanadi. Lizosomalar fermentlardan iborat bo‘lib, ular hujayradagi oziq moddalarni mayda zarrachalarga bo‘ladi (parchalaydi). Shu tufayli ular shartli ravishda hujayraning ovqat hazm qilish organi deb ataladi. Sentrosoma yadro yaqinida joylashgan bo‘lib, hujayraning bo‘linishida muhim rol o‘ynaydi. Golji apparati to‘rsimon shakdda bo‘lib, hujayraning bo‘linishida, uning ba’zi eskirgan qismlarining yangilanishida ishtirok etadi.
Yadro va uning vazifasi
Yadro qizil qon tanachalaridan tashqari barcha hujayralarda bo‘ladi. U quyidagi vazifalarni bajaradi:
1) hujayrada moddalar almashinuvi va oqsil sintezni boshqaradi;
2) hujayrada kechadigan barcha fiziologik va morfologik jarayonlarni idora qiladi;






3) irsiy axborotlarni saqlaydi.
Hujayra yadrosi quyidagi tarkibiy tuzilmaga ega:

Odamning somatik hujayralarida 46 ta xromosoma, jinsiy hujayralarida esa 23 ta xromosoma bo‘ladi. Har qaysi xromosoma tarkibida mingtagacha va undan ham ko‘proq gen bo‘ladi. Xromosoma va genlar hujayraning nasl apparati hisoblanadi.

Tashqi muhitning ba’zi zararli omillari, ya’ni, radiatsiya, kimyoviy va narkotik moddalar, spirtli ichimliklar, ba’zi kasallik qo‘zg‘atuvchi mikrob va viruslarning zahari hujayraning nasl apparati - xromosoma va genlarga ta’sir etib, ularning faoliyatini buzadi va turli irsiy kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.