Hayot faoliyati xavfsizligi (O`quv qo`llanma) toshkent 2019

Xavfsizlikning tizimli tahlili
Tizimli tahlil - murakkab muammolar bo`yicha qarorlarni tayyorlash va asoslashda ishlatiladigan uslubologik vositalar yig`indisidir, shu jumladan xavfsizlikda ham. «Tizim» deganda elementlar majmuasi tushuniladi, ular orasidagi o`zaro ta'sirlar adekvatli ravishda bir xil natijaga olib keladi. Bunday tizimni aniq tizim deb ataymiz. Agar elementlarning o`zaro ta'siri har xil natijalarga olib kelsa, bu noaniq tizim deyiladi.
Tizim so`zi grekcha so`zdan olingan bo`lib, «butun, qismlari va birikmalardan tuzilgan» demakdir.
Tizimning tashkil qiluvchilari (elementlari, qismlari) deganda nafaqat moddiy lar tushunilmasdan, yana ular orasidagi o`zaro munosabatlar va bog`lanishlarni ham anglash kerak. Texnik holati jihatidan soz bo`lgan har qanday mashina texnik tizimga misol bo`la oladi. Tizimni elementlaridan bittasini inson tashkil qilsa - argatik tizim deyiladi. Argatik tizimga misollar: «inson-mashina», «inson-mashina-muhit» va hokazo. Umuman olganda bar qanday predmetni (jismni) tizimli topish shakliga ega deb tasavvur qilish mumkin.
Tizimlilik tamoyili hodisalarga bir butun to`plam yoki kompleks deb qarab, ularni o`zaro bog`liqlikda o`rganadi. Tizim yuzaga keltiruvchi maqsad yoki natija tizimni hosil qiluvchi elementlar deb ataladi. Masalan, tizimli hodisa bo`lgan yonish (yong`in) quyidagi asosiy uchta shart (element) bo`lgandagina yuzaga keladi: yonuvchi modda, oksidlovchi (kislorod) va yondiruvchi manba. Tashkil qiluvchilarning xohlagan bittasini yo`qotib bu tizimni buzishimiz mumkin.
Tizim, uni tashkil qiluvchi elementlarida yo`q bo`lgan sifat belgisiga egadir. Tizimning juda muhim bu xususiyati amerjentlik deb ataladi. Bu xususiyat, aslini olganda, umuman, tahlil qilishning, shu jumladan, xavfsizlik muammolarining ham asosida yotadi.
Tizimli tahlilning uslubiy statusi juda g`aroyib: unda nazariya va amaliyot elementlari o`zaro aralashib ketgan, aniq shakllangan uslublar, xis-tuyg`u, shaxsiy tajribalar va evristik uslublar bilan qo`shilib ketgan.