|
6.10. Qor ko'cbkisi ofatining sabablari va oqibatlari Tog'laming tik yonbag'irlaridan qor massasining pastlik tomon ag'darilib yoki sirpanib tushishiga tog' ko'chkisi deyiladi. Baland tog'larning ustiga ko'p qor yog'ib, uning qalinligi ortadi va o' z og'irlik kuchi ta'sirida zichlashib, qayta kristallanib, yon bag' irlikda pastlikka qarab osilib turadi, natijada uning qalinligi oshgan sari turg'unligi susayib boradi. Kuchli shamol ta'sirida mana shunday qor massasi harakatga kelib, pastlik tomon siljiy boshlaydi yoki ag'darilib tushadi. Qor ko'chkisida suriluvchi massaning hajmi bir necha ming m) dan million m3 gachalli tashkil yetadi. Qor ko'chkilari quruq yoki ho'l bo'lishi mumkin. Agar qoming ustki qismi biroz muzlagan bo'lib, uning ustiga qalin qor yog' ib pastga qarab siljisa, quruq ko'chki hosil bo'ladi. Agar qor erigan sllvga shimilib, uning tagi ho'llanishi natijasida pastga ag'darilsa, ho'l ko'chki hosil bo'ladi. Ho'l ko'chkilar 20-50 km/soat tezlikda, quruq ko 'chkilar esa J 00 km/soat, ba'zan 300-400 kmlsoat tezlikda siljiydi. Qor ko'chkilari pastga qarab harakat qilganda, yon-atrofdagi qor massalarini hamda tog' jinslarini o'zi bilan surib ketadi. Mana shuning natijasida qor massasi kattalashib, hajmi bit necha min. m3 ga, tezligi esa soatiga 250-350 km ga yetib, o'z yo'lidagi o' tmonlarni surib ketadi, imorat va inshootlarni vayron qiladi, oqibatda juda katta moddiy zararni keltirib, insonlar o' limiga sabab bo'ladi. Katta hajmli qor ko'chkilari as os an 25-60° Ii qiyalikda kuzatiladi.
6.11. Sel, uning xususiyatlari va talafotlari Tog' hududlarida kliChli yomg'irlarning yog'ishi, muzlik va qorlarning tez erishi natijasida hosil bo'lgan daryo toshqinlarini, tog' yonbag'rilarida nuragan tog' jinsi bo'laklarining suv oqimi bilan tekislikka tomon oqib tushishi sel hodisasi deb yuritiladi. set oqimi massasining taxminan 50--60 foizi tllrli kattalikdagi tog' jinsi bo'laklaridan, o'simlik va daraxt bo'laklaridan ibm'at bo'ladi. ScI oqimining davomiyligi 0,5-2 soatdan 12 soatgacha, tezligi 5-8 m/s dan 12 m/s gacha yetishi mumkin, sel massasining zichligi esa 1,2-1,9 t/m3 ni tashkil etadi. 127 Sel oqimlarining tezligini 3 guruhga bo'lish mumkin: juda tez (100 ming m3 dan ko'p sel massasining harakati, 6-10 yilda hir marta ), o'rtaeha (10 dan 100 ming m3 , 2-3 yilda bir marta) va kuehsiz (10 ming m3 dan kam
7.2. Gidrotexnika inshootlaridagi avariyalarda fuqarolarning xatti-harakati Gidrotexnika inshootlaridagi avariyada fuqarolar quyidagi qoidalami bajarishlari lozirn: Suv ostida qoladigan hududdagi fuqarolami, suv bosishi mumkin bo'lgan hududlarni va suy bosish vaqtini, shuningdek, shikastlovchi omillarni (suv urib ketadigan to'lgin balandligi, tezligini va boshqalarni) yaxshi bilishlari kerak. Aholining hammasi suy bosish xavfi tug'ilgandagi va suv bosgandagi xatti-harakatlarga tayyorlangan bo'lishi kerak. Aholining hammasi suv bosish ehtimoli borligi, suv bosish vagti, uning chegaralari haqidagi va evakuatsiya tartibi haqidagi tavsiyalarni vaqtida olishi kerak. Xavf haqidagi xabar (ogohlantirish) olinganda quyidagi ishlar qilinishi kerak: - darhol hujjatlarni, qimmatbaho ya kerakli buyumlami, 2-3 kunlik oziq-ovqat va ichimlik suvini o'zi bilan olish; - uylarni ehtiyot holatda (gaz, suv, eJektr ta'minotini o'chirishi) qoldirishi kerak; - chorva mollarini xavfsiz joylarga o'tkazib qo'yish. Agar to'satdan halokatli suy bossa: - suvning to'lqin zarbidan saqlanish uchun mustahkam qurilgan Inshootlarning yugori qismlariga chiqiladi; - oldindan tayyorlangan qutqaruv vositasini (4-6 ta bir litrli plastmassa idishlari osiigan najot kamarini) taqib olinadi; - agar odam imorat ichida (yuqori qismlarida ) qolgan bo'lsa, qayerdaligini belgilab, qutqaruvchilar yordamga kelishi uchun oq bayroq belgilari osib qo'yiJadi.
7.3. Ishlab chiqarish jarayonlarirlagi avariyalar Avariya deganda bajariladigan ishning birdan to'xtab golishi yoki sanoat korxonalarida ishlab chiqarishning izdan chiqishi, transportlarda va boshqa obyektlarda moddiy boyliklaming buzilishi, yo'q bo'lishi tushunitadi. 135 Avariyalarning kelib chiqishiga quyidagi omillar sababchi bo'lishi mumkin: - tabiiy of at tufayli; - inshootlarni 10yihaJashda yoki uni qurishda qo'yi!adigan xatoliklar tufayli ; - ishlab chiqarish texnologiyasining buzilishi; - transport, mexanizm, jihozlardan noto'g'ri foydaJanganda; - agressiv moddalar (portlovchi, tez alangalanuvchi zaharIi moddalar)ning noto'g'ri saqlanishi va uni ishlatish qoidalarining buzilishi oqibatida; - texnika xavfsizlik qoidalarining buzilishi va boshqalar. Mana shunday xatoliklar tufay1i ishlab chiqarishlarda katta avariya1ar sodir bo'ladiki, oqibatda ko'pdan ko'p insonlar jabrlanadi va moddiy boyliklar yo'q bo'lib ketadi. KO'pincha kimyo, neftni qayta ishlovchi sanoat, qog'oz ishlab chiqari
7.4. Tez ta'sir etuvchi zaharli moddalar bilan shikastlanganda aholining xatti-harakatlari Yuqorida aytilganidek, respublikamiz xaIq xo'jaligi tarmoqlarining ko'p qismida zaharli moddalar (KTZM) ishlatiladi, saqIanadi va tashiIadi. Shunday kurxonalarga birorta ta'sir ko'rsatilsa, masalan, dushman tomonidan bo'ladigan ta'sirlarda, tabiiy of at oqibatida, ishlab chiqarish tarmoqlarida bo'ladigan, temiryo'l transportlaridagi avariyalar tufayli KTZM to'kilishi yoki tashqariga chiqib ketib, atrof muhitni, havoni Z3- 142 harlaydi. Albatta, bunday favqulodda vaziyatlarda avariya o'chog'idagi va unga yaqin bo'lgan atrofdagi fuqaro\ar jabrlanadi va KTZM xususiyatlariga ko'ra kimyoviy zaharlanish har xii darajada bo'ladi
Do'stlaringiz bilan baham: |
