Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

ijtimoiy xavfli 

oqibatlarini oldindan ko‘ra bilish,

  ularning kelib chiqishi va huquqqa 

xilof xususiyatini oldindan bilish shaxsning jinoyat qonuni bilan 

qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatlarga o‘zi  yetkazgan zararni qamrab 

oladi.  

To‘g‘ri qasdda oldindan ko‘ra bilishlik, ijtimoiy munosabatlarda 

kelgusida bo‘ladigan  o‘zgarishlarning faktik tarkibi to‘g‘risida tasavvurni 

qamrab oladi. Shuningdek, u bu o‘zgarishlarning ijtimoiy zararliligini 

tushunish bilan ham bog‘liq. Va nihoyat, oldindan ko‘ra bilish sodir 

etilgan qilmish va ijtimoiy xavfli oqibatlar o‘rtasidagi sababiy 

bog‘lanishdan iborat bo‘ladi. 

Shu bilan birga, ijtimoiy xavfli oqibatlarni oldindan ko‘ra bilish ikki 

turda namoyon bo‘ladi: to‘g‘ri va egri qasdlarda. Garchi qonunchilikning 

ta’rificha, to‘g‘ri va egri qasdlarda ko‘rsatilgan oqibatlar o‘zgarishlarsiz 

qoladi. Oldindan ko‘ra bilishning ikki turi to‘g‘ri va egri qasdning irodaviy 

holatiga sezilarli darajada ta’sir etadi. 

Ko‘p hollarda to‘g‘ri qasdda shaxs ijtimoiy xavfni yetkazishga  o‘z 

maqsadlarining haqiqatda amalga oshishiga ishonib va kelib chiqadigan 

oqibatlarni ideal shaklda tasavvur etar ekan, ijtimoiy xavfni o‘z 

qilmishining muqarrar natijasi sifatida oldindan ko‘ra oladi. Shuningdek, 

shaxs to‘g‘ri qasdda jinoiy qilmish sodir etilishi natijasida ijtimoiy xavfli 

oqibatlar kelib chiqishining real imkoniyatini ko‘ra olishi mumkin.  

To‘g‘ri qasd uchun ahamiyatli tomoni muayyan natijaga erishishdagi 

niyat uning amalga oshishidagi zaruriy shart bilan bog‘langan. Qachonki 

aybdor shaxs oqibat kelib chiqishi muqarrarligini oldindan ko‘rsa, harakat 

bilan kelib chiqqan oqibat o‘rtasida sababiy bog‘lanish bo‘lsa, shu bilan 

birga aybdor buning rivojlanishini anglaydi, ya’ni uning harakatlari 

191 

 

---

muayyan oqibatlarni keltirib chiqarishi muqarrarligini anglaydi. Shuning 

uchun oqibat kelib chiqishining muqarrarligi uning haqiqatan ham (faktik) 

kelib chiqishi bilan kuzatilmasligi mumkin. Oqibatning kelib chiqishi 

muqarrarligini anglash to‘g‘risida, aybdorning fikricha, qachonki u 

oqibatning kelib chiqishi uchun hamma zaruriy ishlarni qilsa ham, unga 

oldindan ko‘rinmagan holatlar to‘sqinligi sababli natija kelib chiqmagan 

taqdirda gapirish mumkin.