O’zini - o’zi nazorat qilish savollari 1. Saylov huquqi Konstitutsiyaviy huquq tizimida o’zining alohida o’rniga ega bo’lib, bu huquq fuqarolarga davlat boshqaruvida, davlat hokimiyatini shakllantirishda hamda davlat va jamiyat ishlarida ishtirokini ta’minlab beradi. Saylov huquqi qanday huquqiy institut hisoblanadi? Uning boshqa huquqiy oilalaridan qaysi jihatlari bilan farq qilishini muhokama qiling. 2. Saylov huquqi manbalarining ichida Konstitutsiyaning hamda umume’tirof etilgan xalqaro huquq normalarining o’rni beqiyos hisoblanadi. Nima uchun Konstitutsiya va xalqaro hujjatlar saylov huquqining manbayi hisoblanadi? Uning yuridik ahamiyatini aniqlang hamda muhokama qiling. 3. Dunyoda saylov huquqi prinsiplari orasida yashirin ovoz berish prinsipi o’zining alohida prinsip ekanligi bilan ajralib turadi. Yashirin ovoz berish prinsipi nima uchun demokratik saylovning asosiy sharti hisoblanadi? Ushbu prinsipni boshqa prinsiplar bilan qiyosiy tahlil qilib, muhokama qiling. 4. Saylovlarda “senz” tushunchasi mavjud. Ushbu atamaning dunyoda, har bir mamlakatda turli ko’rinishlari mavjud. O’zbekistonda o’tkaziladigan saylovlarda qanday “saylov senzlari” qo’llanadi? Unga huquqiy baho bering hamda boshqa mamlakatlardagi “saylov senzlari” bilan qiyosiy tahlil qiling. 5. Dunyoda turli xil saylov tizimlari mavjud. Ularning o’ziga yarasha qo’llanish tartib taomillari bor. Xalqaro saylov tizimlari (majoritar, proporsional, aralash) o’ziga xos xususiyatlari, farqlari va har birining afzal jihatlari bo’yicha
695
mustaqil fikringizni bildiring, har bir saylov tizimi amalda bo’lgan ayrim xorijiy mamlakatlarning saylov tizimlarini ularning saylovga doir qonun hujjatlari bilan tanishgan holda qiyosiy tahlil qiling. 6. O’zini demokratik davlat deb e’lon qilgan har bir mamlakatda umume’tirof etilgan xalqaro huquq normalarining ustunligi tan olinadi. Jumladan, saylov to’g’risidagi qonunlarda ham bor. Saylovga doir milliy qonunchiligimizga xalqaro huquq normalarining implementatsiya qilinishi darajasi xususida O’zbekiston Respublikasining milliy saylov qonunchiligini va xalqaro saylovga doir hujjatlarni o’rgangan holda qiyosiy tahlil qiling. 7. Saylov-huquqiy munosabatlar konstitutsiyaviy huquqning ajralmas qismi hisoblanadi. Ularning vujudga kelishiga turli xil omillar ta’sir ko’rsatib, bir nechta subyektlar o’rtasida paydo bo’ladi. Saylov-huquqiy munosabatlar ishtirokchilari kimlar? Ularga qo’yiladigan talablar nimalardan iborat? Ularning vazifalari qanday? O’zbekiston Respublikasining saylovga doir qonun hujjatlari asosida yuqoridagi savollarga javob bering va mustaqil tahlil qiling? 8. Kuzatuvchilar instituti saylovlarda ochiqlik va oshkoralikni ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. Lekin ushbu holatga xorijda salbiy baho berish hollari uchrab turadi. O’zbekiston Respublikasining amaldagi saylovga doir qonun hujjatlarida saylovlar jarayonida kuzatuvchilar institutining o’rni va ahamiyati qanday? Saylovlar jarayonida kuzatuvchilarning ishtiroki qanday tartibda amalga oshiriladi? Kuzatuvchilar institutining demokratik institut sifatida ahamiyatini mustaqil tahlil qiling hamda huquqiy baho bering. 9. Erkinlashtirish davlat qurilishi va boshqaruvidagi islohotlarning asosini tashkil etib, u boshqa hokimiyat tarmoqlariga taalluqli bo’ldi. Bu borada mamlakatda amalga oshirilgan voqealardan biri 2002-yil 27-yanvarda bo’lib o’tgan referendum va uning asosida 2003-yil 24-aprelda Qonun qabul qilingan. O’zbekiston Republikasining amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq referendumni tashkil etish, o’tkazish prinsiplari, referendum o’tkazish tashabbusiga ega subektlar ularning huquqlari va referendumga qo’yiladigan masalalar, referendumda qo’yilmaydigan masalalar qanday belgilangan va o’ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat? 10. Barcha mamlakatlarda referendumni tashkil etuvchi hamda o’tkazuvchi organlar mavjud. Jumladan, O’zbekistonda ham. Shu bilan
696
birga mamlakat hayotida eng muhim masalalarni yechish maqsadida ref- erendum o’tkazish tashabbusi bilan chiqadigan subyektlar bor. O’zbekiston Republikasining amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq referendum o’tkazishga tayyorgarlik ko’rish, uni o’tkazish va ovoz berish natijasini aniqlash tartibi qanday, mazkur jarayonlarning har birini mustaqil tahlil qiling.