Hamitova Madinabonuning "umumiy fizika"

Ikkinchidan: Turli tip bog‘lari bo‘lgan izomerlari IQ–spektroskopiyadan foydalanib osongina aniqlash mumkin, Masalan formulaga ikki modda: etil spirt va dimetil efir muvofiq, keladi. Etil spirtda bog‘, dimetil–efirda esa S–O bor mavjud.Shuningdek spirt spektrida O–N, dimetil efirda esa bog‘ning yutilish maksimumi kuzatiladi. Izomerlarni bilib olishga doir yana bir misol keltiramiz. Neftdan olingan aromatik moddalarni aromatik halqalardagi S–N bog‘larning yassi bo‘lmagan tebranishlari 700–800 sohada kuzatiladi. Orto–dialmashingan benzol hosilalarida esa bu soha 735–770 ga muvofiq keladi. Meta– va para– dialmashingan hosilalar muvofiq. ravishda 750 – 810 , 800–860 sohalarda maksimumlarga ega. Ko‘rinib turibdiki, dialmashilgan benzol hosilasining IQ– spektrini olish bilan uning qaysi izomer ekanligi to‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin. Izomerlarning spektrini etalon namuna bilan taqqoslab ko‘rib, aralashmadagi har xil izomerning nisbiy miqdorini, ham aniqlasa bo‘ladi. Uchinchidan. Noma‘lum modda molekulasida qanday guruhlar borligi yoki biror molekulada reaksiya natijasida qanday bog‘lar hosil bo‘lgani (yoki yo‘qolgani) IQ–spektrda shu bog‘larning yutilishi maksimumini kuгatish bilan aniqlanadi. Masalan, N–H guruh metillansa yoki astetillansa reaksiya mahsuloti spektrida N–H ning yutilish maksimumi yo‘qolib, o‘rniga N–metil va N–astetil guruhlarining tavsifiy chastotalari paydo bo‘ladi. Bundan tashqari, IQ–spektrlardan foydalanib, faqat muayyan guruh to‘g‘risida emas, balki uning yon guruhlari to‘g‘risida ham ma‘lumot olish mumkin. Ayni guruhning maksimumi uni qanday atom va guruhlar o‘rab turganligiga qarab bir oz o‘zgaradi. Masalan, to‘yingan aldegid va ketonlarda karbonil guruh 1705–1725 da maksimumga ega bo‘lsa, karbonil elektronoaksteptor (F, Cl, C=H, > S=O) guruhlar bilan bevosita tutash bo‘lgan hollar (α–galoid yog‘ ketonlar hamda α–dekotonlar)da yutilish nisbatan yuqori chastotali soha (muvofiq, ravishda 1725–1745 , 1710–1730 ) da kuzatiladi. Aksincha, karbonil elektronodonor guruhlar (aromatik halqa yoki qo‘shbog‘) bilan bog‘langan hollarda esa, yutilish 20–40 kam chastotali tomon siljiydi.
To’rtinchidan: Qaytar organik reakstiyalarni sifat va miqdoriy jihatdan o‘rganishda IQ–spektroskopiyadan foydalaniladi. Buning uchun spektrdagi yutilish jadallikligi alohida komponentlarning yutilish jadallikligi bilan taqqoslanadi.
Beshinchidan: IQ–spektroskopiyadan foydalanib, molekulaning konfi-gurastiyasi va konformastiyasi to‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin. Masalan, tebranganda C=C bog‘ning uгayishi simmetrik etilen uglevodorod-larda molekulaning dipol momentini o‘zgartirmaydi. Shu tufayli trans–izomerning spekrida C–C bog‘ning yutish maksimumi bo‘lmaydi, stis–izomerda esa mavjud. Siklogeksanning konformastiyasini IQ–spektrlardan foydalanib aniqlash mumkin. Ekvatorial C–X bog‘ aksial bog‘ga nisbatan 10–50 ga katta.
Oltinchidan: IQ–spektroskopiya tadqiqiga yana bir misol keltiramiz. Gidroksil guruhning yutilish maksimumi 3500–3650 da kuzatiladi. Gidroksil guruh vodorod bog‘lanish hosil qilgan hollarda yutilish qisqa chastotali soha tomon siljiydi va yutilish maydoni kengayadi. Vodorod bog‘lanishi qancha mustakam bo‘lsa, siljish shuncha kuchli bo‘ladi. 500–3650 dagi ensiz yutilish maksimumi odatda bog‘lanishsiz erkin gidroksil guruh uchun xosdir. Agar vodorod bog‘lanish juda mustahkam bo‘lsa (masalan, xelat birikmalar) siljish 2500-3200 gacha bo‘lishi mumkin.
Yettinchidan: Bir necha bosqichda boradigan kimyoviy reaksiyalarning yo‘nalishini IQ–spektrlari yordamida nazorat qilib turish mumkin.