Халқаро туризм

7.4. Туристик хизматлар тизимида овқатланиш сектори
Туристнинг овқатга бўлган эҳтиёжини умумий овқатланиш корхоналари 
қондиради. Улар хилма-хил шакллари билан фарқ қилади. Туристик 
овқатланиш индустриясига ресторанлар, кафелар, барлар, ошхоналар, 
тамадихоналар ва бошқалар киради. Туристларнинг булар сингари 
жойлаштириш воситалари билан биргаликдаги овқатланиш корхоналари хизмат 
сифати ва маданияти, ошхонаси ва таклиф этадиган таомлари, ўринлар сони, 
иш режими, мижозларга хизмат кўрсатиш шакллари билан таснифланади. 
Дунё бўйича овқатланиш корхоналарининг ягона таснифлари мавжуд 
эмас. Лекин, шунга қарамасдан ҳам, кўп мамлакатларда оммавий тарқалган 
маълум бир кўринишдаги (типдаги) овқатланиш корхоналари ажратилиб 
кўрсатилади. Улардан асосийларини кўриб чиқамиз. 
Ресторан 
– ҳаммабоп (учун қулай) овқатланиш корхонаси бўлиб, жуда 
кўп ассортиментли таомлар билан, газаклари билан, ҳар хил пишириқлари ва 
спиртли-спиртсиз ичимликларлари билан ажралиб туради. Ресторанларда яна 
индивидуал буюртмалар асосида ҳам жуда кўп салат ва таомлар тайёрлаши 
билан бирга еворпача ҳамда миллий оватлар ҳам тортиқ қилинади. Хизматлар 
кўрсатиладиган меҳмонларнинг сони бўйича ресторанлар кичкина (10-15 
кишигача) ва катта (500 киши ва ундан ортиқ) ресторанларга бўлинади. 
Миллий ошхонага эга бўлган ресторанлар ҳам мавжуд. Дунёда италянча, 
хитойча, грекча, туркча, инглизча, америкача, ҳиндча, французча, немисча каби 
ресторанлар жуда машҳур. Уларнинг айримлари нархларининг жуда арзонлиги 
билан ажралиб турса, айримлари эса қимматлилиги билан ажралиб туради. 

---

208 
Жадвал 14 
АҚШ умумий овқатланиш корхоналарининг турлари ва тавсифи 
 
Корхона тури
ва унинг 
ихтисослашуви 
Катталиги 
(ўринлар сони) 
Жойлашиши 
Хизмат 
кўрсатиш шакли
Нархи
Харидорлар 
Меню 
(таомнома) 
Бошқариш 
Ресторан тўлиқ 
хизмати билан 
75-200 
Шаҳар ёки 
шаҳар атрофида 
транспорт 
тармоқларининг 
кесишган жойида 
Стол атрофида 
Юқори ва 
тўлиқ 
хизматни 
киритади 
Махсус 
тантанали 
кечки овқатга 
таклиф 
этилиши 
Менью «Аля 
карт» порцион 
овқат ва унинг 
ҳар бирига 
таълуқли нарх 
тўлиқ таом ва 
ичимликлар 
тўплами 
Мустақил ёки 
ассоциилашган 
ресторанлар 
занжирининг 
аъзоси 
Тематик 
хизматлар 
билан 
100-400 
Катта бўлмаган 
савдо ва 
транспорт 
марказида 
Стол атрофида, 
ичимликлар 
қўшилган ҳолда 
Ўртача ва 
юқори 
нархда 
Тур группалар 
ва якка 
шахслар 
Қовурилган 
гўшт, денгиз 
маҳсулотлари 
ҳамда миллий 
таомлар 
Ресторан 
занжири 
таркибида 
тўлаҳақли ёки 
франшиз 
аъзоси 
Банкет хизмат 
билан 
10-200 
Меҳмонхонада, 
мотелда,
курортда 
Ҳар хил 
Ўртача 
даражада 
Махсус 
тадбирга 
таклиф 
қилинганлар 
Олдиндан 
танланган 
овқатларнинг 
хилма – хил 
турлари 
Меҳмонхона 
корхонаси 
овқатланиш 
директори 
«Швед столи» 
билан 
100-400 
Транспорт 
магистрали 
яқинидаги 
алоҳида турган 
корхоналар 
Ўз-ўзига хизмат Ягона нарх 
Унча юқори 
бўлмаган 
нархга 
интилувчи 
истеъмолчи 
Кафетериядагига 
нисбатан анча 
чекланган 
таомлар 
Хусусий 
шахслар ёки 
ўртоқлик 
Кафетерий 
100-400 
Савдо маркази 
яқинида 
Ҳар хил 
Ўрта 
даражада 
Юқори 
даражадаги 
нархга 
интилувчи 
«Аля карт» 
менюси; таомлар 
кенг руйхати, 
аммо бироқ 
Занжир 
таркибида 

---

209 
оилалар ва якка 
кишилар 
чегараланган 
ичимликлар 
Кофейня 
100-300 
Меҳмонхонада, 
отелда ва 
курортда 
Стол 
атрофидагиларга 
неформал 
хизмат 
кўрсатиш 
Ўрта 
даражада 
Меҳмонхонада 
яшаш, мотелда 
Вақт етишмаган 
шароитда татил 
ва тушлик 
овқатларнинг 
чегараланиши 
Меҳмонхона 
корхонасининг 
умумий 
овқатланиш 
директори 
Кофешоп 
35-300 
Унча кўп 
транспорт 
ҳаракати 
бўлмаган 
районда 
Баланд стол 
атрофида тик 
ҳолда
Ўртача 
жойлашган 
жойи ва 
менюга 
боғлиқ 
ҳолда 
Кўп кишилар 
давраси 
Нонушта, 
тушлик ва кечки 
овқатга 
таомларнинг 
кенг тўплами 
Ресторан 
занжири тўла 
ҳуқуқли ёки 
франшизм 
аъзоси 
Кейтеринг 
Чегаралангма 
ган 
Оммавий 
тадбирлар 
ўтадиган жойда 
Ҳар хил 
хизматлар 
бинодан 
ташқарида 
Хизмат 
кўрсатиш 
ва менюга 
боғлиқ 
Оммавий 
тадбирлар 
иштирокчилари 
Буюртма 
берилган 
таомларнинг 
тўлиқ тўплами 
(закуска ва 
ичимликлар) 
Айрим 
кишилар ёки 
компанияни 
бошқарувчи 
лар 
Ошхоналар 
ташкилотларда 
ва 
корхоналарда 
10-500 
Йирик 
корхоналар ва 
ташкилотларнинг 
ажралмас қисми 
Ҳар хил 
Ўртача 
комплекс 
нарх; 
тўловнинг 
тахминий 
шакли 
Корхоналар ва 
ташкилотлар- 
нинг ишчилари 
ва келиб 
кетувчилар 
Комплекс 
тушликлар, 
циклли меню 
Шартнома 
бўйича касбий 
бошқаруви 
Манба: 
А.Ю. Александрова. Межународный туризм. М., 2004. 

---

210 
Одатда сайёҳлар қайси мамлакатда бўлсалар, ўша мамлакатнинг 
ошхонаси билан танишишга қизиқадилар. Кўп ҳолларда шулар ўзлари 
шаҳарларнинг қизиқарли миллий ҳамда арзон ресторанлари ҳақида маълумот 
бериб ўтишадилар. Миллий ресторанлар билан таништириш нуқтаи назардан 
ҳам саёҳатлар ташкил этилади. Масалан, Баварияда сайёҳларни Бавария 
(Германия) ошхонаси билан, яъни машҳур оқ сосискалар ҳамда баварча пиво 
билан меҳмон қилишади. Мюнхенда эса сайёҳларни албатта «Хофбрайхаус»га, 
яъни энг катта пиво залига олиб боришади. Австрияда дунёда энг машҳур 
бўлган венча шницелларни (катлет тури) тамадди қилишга олиб боришади ва 
албатта Италияда эса ҳеч қайси тушлиги пастасиз (макаронли таом) ўтмайди. 
АҚШ да ва барча кўпгина мамлакатларда афғонча, колумбча, ҳиндча, 
чехча каби ресторанлар ишлаб келмоқда. 
Охирги пайтларда вегетерианларга хос ошхоналар ҳам пайдо булла 
бошлаяпди, ёки яҳудийлар учун махсус тайёрланадиган таомлар ресторанлар 
ҳам фаолият кўрсатиб келмоқда. 
Юқоридагилардан ташқари ресторанлар ихтисослашуви бўйича ҳам 
ажратилади. Масалан, фақатгина балиқ ёки гўштли таомлар таклиф қиладиган 
ресторанлар. Ресторанлар фақатгина битта таомни ишлаб чиқаришга 
ихтисослашиши ҳам мумкин. Айтайлик, пицца тайёрлаш. 
Америкаликлар ресторанларни иккита категорияларга классификация 
қиладилар: