Халқаро хусусий ҳуқуқ манбалари?

Статья 1194. Обязательства вследствие причинения вреда
Права и обязанности по обязательствам, возникающим вследствие причинения вреда, определяются по праву страны, где имело место действие или иное обстоятельство, послужившее основанием для требования о возмещении вреда.
Права и обязанности по обязательствам, возникающим вследствие причинения вреда за границей, если стороны являются гражданами или юридическими лицами одного и того же государства, определяются по праву этого государства.
Иностранное право не применяется, если действие или иное обстоятельство, служащее основанием для требования о возмещении вреда, по законодательству Республики Узбекистан не является противоправным.

11. 
    85. Мерос муносабатларини тартибга солишда мулкка нисбатан қандай коллизион боғловчилар қўлланилади?
    

Vorislik huquqi (droit successoral, Erbrecht, law of succession, hereditary law) - fuqarohk huquqining instituti sifatida yafot etgan shaxsning huquq va majburiyatlari boshqa shaxsga o'tishi bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlami tartibga soladi143. Vorislik barchahuquq tizimlarida mulkni egallashning alohida usuli hisoblanadi.Vorislik huquqi ikkita asosiy - vasiyat erkinligi va oila manfaatlarini muhofaza qilish tamoyillaridan tashkil topgan.Agar qarindosh-urug‘lar boshqa-boshqa davlatlar fuqarolari yoki u yerlarda doimiy yashaydigan bo‘lsalar vorislik huquqlari bo‘yichako‘pgina muammolar kelib chiqishi mumkin. Masalan, bizning vatandoshlar har xil mamlakatlarda yashashlari, ulaming qarindosh- urug‘lari esa 0 ‘zbekiston Respublikasida istiqomat qilishlari mumkin va tabiiyki, bu yerda quyidagi savol vujudga keladi: agar chet eldagi shaxs vafot etgan bo‘lsa, uning o‘zbekistonlik qarindoshi meros olish huquqiga egami, boshqa holatda esa o‘zbekistonlik shaxsning vafotidan so‘ng uning chet eldagi qarindoshi meros olishhuquqiga egami? Bu savollarga javob, albatta, qarindoshlik darajasiga, vasiyatnoma mavjudhgiga, merosni qabul qilish muddati va qonun tomonidan qo‘yiladigan boshqa talablarga javob berishiga bog‘liqdir.Vorislik huquqi bo‘yicha chet el fuqarolarining huquq layoqati masalalariga keladigan bo'lsak, shuni aytish lozimki, chet el fuqarolarining huquqlari o‘zbekistonlik fuqarolar huquqlariga tenglashtiriladi.Shunday qilib, 0 ‘zbekistonda chet elliklar vorislik huquqiga egadirlar. Lekin bu o'rinda vorislarning qonun, vasiyatnoma bo‘yicha doiralari, vasiyatnomalaming shakli, merosni taqsimlash shartlari qanday aniqlanadi? Bu savol qo‘yilishiga asos bor, chunki bir mamlakatda vasiyatnoma yozma shaklda tuzilishi va notarius tomonidan tasdiqlani shi lozim, boshqa mamlakatlarda esa vasiyatnoma meros qoldiruvchining o‘z qo‘li bilan yozilishi kifoya. Vorislaming navbatini aniqlash borasida ham katta farqlar mavjud. 0 ‘zbekiston Respublikasi hududida chet el fuqarosi meros olish- olmasligi qaysi mamlakatning qonuni tatbiq etilishiga bogiiqdir. Ba'zi bir davlatlaming qonunchiligi va amaliyoti bu masalalami turli tarzda hal qiladi. Buyuk Britaniya va AQSH, Fransiyada ko‘char va ko'chmas mulkka vorislar orasida farq mavjud. GFRda esa vorislik mulkining birligi tamoyili amaldadir. Ham ko‘char, ham ko‘chmas mulkka nisbatan meros qoldiruvchining fuqaroligi qonuni tatbiq etiladi. Xuddi shunday tamoyillar Vengriya (1979-yildagi Vengriya- ning XXH to‘g ‘risidagi qonuni), Polsha (Polshaning XXH to‘g‘risi- dagi 1965-yildagi Qonuni)144 va boshqa davlatlaming qonunchili- gida aks ettirilgan. Vorislik bo'yicha kolliziya masalalari, odatda, davlatlaming ichki qonunchiliklari tomonidan tartibga solinadi. Ba'zi bir masalalar bo'yicha ko‘p tomonlama konvensiyalar mavjud. (Vasiyatnoma shakli to‘g‘risidagi 1961-yil 5-oktabr qonunlar kolliziyasi to‘g‘risi- dagi Konvensiya; 1973-yil 26-oktabrda Vashingtonda o‘tkazilgan diplomatik konferensiyasida xalqaro vasiyatnomaning shakli to‘g‘ri- sida ko‘p tomonlama Konvensiya qabul qilingan).
86. Мерос муносабатларини тартибга солишда васиятнома шаклига нисбатан қандай коллизион боғловчилар қўлланилади? vorislik vasiyat va qonun asosida vujudga keladi (FKning 67, 68- boblari).Fuqaroning o‘ziga tegishli mol-mulkni yoki bu mol-mulkka nisbatan huquqini vafot etgan taqdirda tasamif etish xususidagi xohish-irodasi vasiyat (will) deb e'tirof qilinadi (FKning 1120-moddasi). Bu xohish-iroda, odatda, bir tomonlama xarakterga ega. Vasiyatnoma shaxsan tuzilishi lozim. Vasiyatnomaning vakil orqali tuzilishiga yo‘l qo'yilmaydi (FKning 1120-moddasi 2-qismi). Ma’lum davlatlaming qonunchiligi birgalikdagi vasiyatnoma tuzishga ruxsat beradi. Bu vasiyatnomada ikki yoki undan ortiq shaxslaming irodasi ifoda etilgan bo'lishi mumkin. (Germaniya (er- xotin tomonidan), Angliya, AQSH). Bundan tashqari, anglo-amerika huquqida o'zarolik vasiyatnoma- lar ma'lumotlar bir necha shaxslaming bir-biriga nisbatan o‘zarolik majburiyatlarini o‘z ichiga olgan.Fransiyada qonun (FKning 968-moddasi) ham birgalikdagi ham o'zarolik vasiyatnomalami to‘g‘ridan-to‘g‘ri man etadi. Shveysariya qonunchiligi bu masala bo‘yicha hech qanday holatlar ko‘rsatmagan, lekin sud amaliyoti bu vasiyatnomalami haqiqiy emas deb tan oladi. Kontinental Yevropa mamlakatlarining qonunchiligi vasiyatno- maning quyidagi asosiy shakllarini nazarda tutadi.1. Shaxsning o‘z qo‘li bilan tuzgan vasiyatnoma - ushbu vasiyat- noma boshidan oxirigacha meros qoldiruvchining o‘zi tomonidan yoziladi, imzolanadi va sana qo‘yiladi. Bu yerda soxta vasiyatnoma- laming vujudga kelish ehtimoli kamayadi, shuning uchun ham mashinka yozuvlariga yo‘l qo'yilmaydi. Vasiyatnomaning ushbu shakli tuzilishining soddaligi va vasiyatnoma sirini saqlash imkonini berishi tufayli keng tarqalgan. Lekin u kamchiliklardan ham xoli emas, masalan, bu yerda vasiyatnomaning nobud bo'lishi, yo'qolishi, uchinchi shaxs tomonidan boshqacha ta'sir ko‘rsatilishi ehtimoli yo‘q emas.2. Ommaviy hujjat shaklidagi vasiyatnoma - bu yerda qonunda belgilangan tartibda rasmiy mansabdor shaxs (odatda notarius) ishtirokida vasiyatnoma tuziladi (Fransiyada vasiyatnoma ikki notarius yoki ikki guvoh ishtirokida tuziladi). Bu shaklning asosiy ustuvorligi shundaki, vasiyatnomaning haqiqiyligi kafolatlanadi va vasiyatnomaning mazmuni vasiyat qiluvchining irodasiga to'liq rioya qilingan holda tuziladi. Vasiyatnomaning saqlanishi, qonunchilikda ko'zda tutilganidek, notarius yoki boshqa mansabdor shaxsga rasmiy topshirish bilan ta'minlanadi. 3. Maxfiy vasiyatnoma vasiyat qiluvchi tomonidan tuzilib imzo- lanadi va yelimlangan xatjildda odatda guvohlar ishtirokida notarius- ga topshiriladi. Bu shakl vasiyatnoma maxfiyligini saqlaydi va bu haqda Fransiya va Germaniya qonunchiliklarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aytilgan (FKning 969 va 1007-moddalari) (GFT 2232-paragrafi).0 ‘zbekiston Respublikasida bu shaklga FKning 1125-moddasin 4 va 5-qismlari bag‘ishlangan.Agar vafot etgan shaxs o'zining mol-mulkiga yoki mol-mulkka nisbatan huquqlar bo'yicha vasiyatnoma tuzmagan bo'lsa qonun bo'yicha vorislik amal qiladi. Bu yerda merosni olish huquqiga ega boigan shaxslarning doirasini belgilagan holda, qonun vasiyat qoldiruvchining hozir boimagan irodasini qoplashga harakat qiladi.Qonun bo'yicha merosxo‘rlar doirasiga birinchi navbatda meros qoldiruvchining eng yaqin qarindoshlari kiritiladi. Shu borada, ta'kidlab o‘tish joizki, qonun bo‘yicha merosxo'rlar doirasi va ulaming navbati turli xil mamlakatlarda bir-biriga 0‘xshamaydi.

87. 
    
88. 
    Никоҳ-оила муносабатларини тартибга солишга нисбатан қандай коллизион боғловчилар қўлланилади?
    

Er-xotin munosabatlariga nisbatan qo'llanilishi lozim bo‘lgan
huquq to‘g‘risidagi kollizion norma bizning qonunchiligimizda uzoq
vaqtlar mavjud bo‘lmagan. Tartibga solish qoidalari bo‘lmaganda
sudlar er-xotinning fuqaroligi va yashash joylaridan qat'i nazar
0 ‘zbekiston qonunlarini qo'llar edilar. Endi bu kamchilikka barham
berildi. Amaliyotda har qanday hollarda ham 0 ‘zbekiston qonun-
larini sud joylashgan mamlakat qonuni sifatida qo'llash (lex fori)
ko‘rib chiqilayotgan huquqiy munosabatlaming u yoki bu davlat qonunlari bilan uzviy bog'liqligi ifodasi emasligi kollizion
bog'liqlikni tanlashda hisobga olingan.
Er-xotin fuqarolikda turgan mamlakat qonuniga yoki ular birga
yashab turgan mamlakat qonuniga havola qilish bu bog‘liqlikni
ko'proq aks ettiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksi
qoidalariga ko‘ra er-xotinning shaxsiy nomulkiy va mulkiy
huquqlari va majburiyatlari er-xotin birga yashaydigan joyga ega
bo‘lgan davlat qonunchiligi bo'yicha belgilanadi. Agar ular bunday
turar joyga ega boimasalar, eng so'nggi marta qaysi davlat
hududida shunday turar joyga ega boigan boisalar, o‘sha davlat
qonunchiligi bilan belgilanadi, agar er-xotin birgalikda turadigan
joyga ega boigan boimasalar va hozir ham ega boimasalar,
0 ‘zbekiston Respublikasi hududida ulaming shaxsiy va mulkiy
huquqlari 0 ‘zbekiston qonunchiligi bilan aniqlanadi. Bundan er-xotinning qonunchilikni tanlashlari qandaydir maium
bir mamlakat huquqi bilan cheklab qo‘yilmaganligi anglashiladi.
Ular 0 ‘zbekiston qonunchiligini, o'zlaridan biri fuqarolikda turgan
mamlakat qonunchiligini, u yashab turgan mamlakat qonunchiligi ni,
o‘zlarining ko'chmas mulk joylashgan mamlakat qonunchiligini
tanlashlari mumkin. Shunga bog'liq ravishda, ulardan birining qiyin-
qistovi bilan mulkiy munosabatlarda er va xotinning tengligi to‘liq
ta'minlanmagan mamlakat qonunchiligi tanlanishini ham istisno
qilib bo'lmaydi.
Aytish lozimki, tomonlar faqat mulkiy munosabatlar yuzasidan
huquqni tanlashlariga yo‘l qo'yiladi, zero 0 ‘zbekiston Respublikasi
Oila kodeksining 6-bobiga binoan er-xotinning mulkiy munosabat larini hal etishda qo‘llash nuqtayi nazaridan nikoh shartnomasini
tuzish ko‘zda tutilgan.

89. Никоҳ-оила муносабатларини тартибга солишга нисбатан қандай коллизион боғловчилар қўлланилади?

Qonunimiz bo‘yicha bunday
nikohlaming tugatilishi to‘g‘risidagi xorijiy qarorlar 0 ‘zbekistonda
ma'lum shartlar asosida tan olinadi: qaror chiqargan organ o‘z
davlatining vakolati to‘g‘risidagi va qo‘llanilishi lozim bo‘lgan
huquq to‘g‘risidagi qonunlariga rioya qilganligi fakti aniqlanishi
lozim. Ushbu shart bajarilmagan bo‘lsa xorijiy davlat organi
chiqargan qaror O'zbekistonda tan olinmasligi mumkin. Masalan,
agar nikohdan ajratish amalga oshirilayotgan mamlakat qonunchiligi
bo'yicha sud yurituviga havola etilgan bo‘lsa, qandaydir davlat
organini emas, balki sudni vakolatli deb hisoblamoq lozim.
Mamlakatimiz qonunchiligi bo'yicha ikkinchi shart ham, ya'ni
qo‘llanilishi lozim bo‘lgan huquq to‘g‘risidagi qonunchilikka rioya
qilinishi ham ahamiyatga ega. Bunda qaror chiqarilgan mamlakat-
dagi oila huquqining kollizion normalariga qaror chiqargan organ-
ning rioya etgan yoki etmaganligi nazarda tutiladi.
Nikohdan ajratish to‘g‘risidagi tan ohngan xorijiy davlat organi
qarorining mavjudligi er-xotinni ajrashgan deb hisoblashga asos
boiadi. Ammo bunda qonun bo'yicha chet el sudi tomonidan
amalga oshirilgan nikohdan ajratishni 0 ‘zbekiston Respublikasida
fuqarolik holati aktlarini davlat qaydidan o'tkazish uchun
belgilangan tartibda davlat qaydidan o'tkazish talab etilmaydi. Chet
el sudi qarori bilan nikohdan ajralgan shaxs o‘sha qaromi asos qilib
0 ‘zbekistonda nikoh tuzishi mumkin. Nikohdan ajratish haqida so‘z
yuritilgan xalqaro shartnomalarda, xuddi nikoh tuzilishidagi singari
moddiy oilaviy-huquqiy normalar emas, balki kollizion normalar
munosiblashtiriladi (unifikatsiya qilinadi). Qonunlaming tafovutlari-
ni (kolliziyalarini) tartibga solish va nikohning tugatilishi va er-
xotinni sud yo‘li bilan ajratish yurisdiksiyasi to‘g‘risidagi 1902-yil
12-iyunda qabul qilingan Gaaga konvensiyasini hamda nikohning
tugatilishi va er-xotinning alohida-alohida yashashi to‘g‘risidagi
qaromi tan olish to‘g‘risidagi 1970-yil 1-iyunda qabul qilingan
konvensiyani yuqorida tilga olingan xalqaro shartnomalar qatoriga
qo'shish mumkin.
90. Фанзандликка олиш муносабатларига нисбатан қўлланувчи ҳуқуқ?

1989-yilda qabul qilingan «Bola huquqlari to‘g‘risida»gi

Konvensiyaga binoan, «Farzandlikka olish tizimi mavjud bo'lishiga
xayrihoh bo‘lgan yoki uni tan olgan ishtirokchi davlatlar bolaning
eng yaxshi manfaatlari birinchi navbatda tan olinishini ta'minlaydi-
lar». Ular:
a) bolaning farzandlikka olinishiga vakolatli hokimiyat organi
tomonidan mxsat berilishini ta'minlaydilar. Bu organlar qoilani-
layotgan qonunlar va harakatlar hamda ishga talluqli barcha ishon-
chli axborotlar asosida farzandlikka olinishining ota-onalar, qarin-
doshlar va qonuniy vasiylarga nisbatan bolaning statusi nuqtayi
nazaridan mumkin yoki mumkin emasligini aniqlab beradi. Talab
qilinadigan boisa, zamriy maslahatlar asosida manfaatdor shaxslar
o‘z roziliklarini bayon etadilar.
b) bola uning tarbiyasi yoki farzandlikka olinishini ta’minlay
oladigan oilaga tarbiya uchun berilishi mumkin boimasa, boshqa
davlat fuqarolari tomonidan farzandlikka olinishini uni
tarbiyalashning muqobil usuli deb tan oladi; bunda bolaning o‘zi