210
РАҚАМЛИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШДА МАЪЛУМОТЛАР
УЗАТИШ ТИЗИМИНИНГ ЎРНИ
А.А.Маҳкамов-
ТШХТХҚТМОҲМ кафедра мудири
Ш.С.Каримов-
А.Авлоний номидаги ХТТРМХҚТМОИ катта ўқитувчиси
Аннотация:
Масофавий
таълимни
самарали
бошқаришда
рақамли
технологилардан фойдаланиш ва маълумотлар узатиш тизимини такомиллаштиришга
қаратилган.
Калит сўзлар:
қайта тайёрлаш, таълим, ахбоот, телекоммуникация.
Халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини оширишда масофавий
таълим ва рақамли технологиялардан фойдаланиш масалаларига алоҳида аҳамият
берилмоқда. Бу борада халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг
малакасини
ошириш сифати, ўқув жараёнига замонавий педагогик ва янги
технологияларни ҳамда ахборот-коммуникацион технологияларни жорий этилмоқда.
Таълим
сифати
ва
самарадорлигини оширишда
ахборот-коммуникацион
технологияларидан фойдаланиш сифат самарадорлиги кўрсаткичларини етарлича
ошишига хизмат қилмоқда.
Масофавий таълим сифати ва самарадорлигини
оширишда ахборот ва
коммуникацион технологияларни ривожлантириш ҳамда маълумотларни юқори сифат
билан узатишнинг илмий асослари яратилмоқда. Ушбу йўналишда рақамли
технологияларни жорий этиш учун уларни ривожлантириш йўлларини такомиллаштириш,
таълим сифати ва самарадорлигини ҳамда алоқа тармоқларининг унумдорлик
кўрсаткичларини ҳисоблаш ва баҳолаш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.
Республикамизда рақамли технологиялардан фойдаланиш, аҳолининг
барча
қатламларини кенг полосали Интернетдан фойдаланишига алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Шу билан бирга маълумотлар узатиш тезлигига мувофиқ хизматлар кўрсатиш сифатини
яхшилаш, шу хизмат турларидан сифатли фойдаланишга оид чора-тадбирлар амалга
оширилмокда.
Тингловчиларни масофавий таълим орқали ўқитиш тизимини ташкил этишда алоқа
канали орқали узатилаётган маълумотларга турли хилдаги ҳалақит таъсир этганда
узатилаётган ахборотда хатоликлар юзага келади. Алоқа канали турига кўра ҳалақитларга
бардошлик турли характеристикаларга эга бўлиши мумкин.
Сигнални узатиш манбаидан узатиш вақтида узатиш муҳитидан ўтишига кўра
сигнал кучсизланади (сўнади). Сигнал сезиларли сўнганда қабул қилгич
уни тиклай
олмайди.
Тарқалишдаги кечикиш сигналларни хабар манбаидан қабул қилувчига узатиш
вақтини англатади ва наносекундларда ўлчанади. Одатда, Ethernet оиласига мансуб
протоколларда сигнални қабул қилишга салбий таъсир этувчи тарқалиш кечикишлари
юзага келади.
Тарқалишдаги кечикиш – бу бир жуфтликдаги сигналнинг етиб келиш вақти бошқа
жуфтликдаги сигнал етиб келиш вақтидан фарқ қилишидир.
Яқин учдаги натижавий ўткинчи сўниш. Бу характеристикани ҳисоблаш учун
211
ўткинчи сўнишлар олти марта ўлчанади, ўлчаш натижалари йиғиндисининг ўртача
қиймати олинади. Бу параметрнинг қиймати маълумотлар
барча жуфтликларда
узатилаётган вақтда жуда муҳим ҳисобланади (масалан, Gigabit Ethernet).
Алоқа канали орқали ахборотларни узатиш мобайнида улар муҳитда тарқалганда
аддаптив ва мультипликатив характерли турли хил халақитлар таъсири остида бўлади.
Бунинг натижасида ахборотлар қабул қилиш нуқтасида ахборотлар хатолигини пайдо
бўлиш эҳтимоллиги 10
-1
дан 10
-3
битгачани ташкил этади.
Буни таҳлил қилиш учун маълумотларни узатиш тизимини ишлашини кўриб
чиқамиз.
1 – расм. Маълумотлар узатиш тизими
Кадр ахборотларни ўз ичига олган хабар маълумотларга ишлов берувчи (МИБ)
қурилмадан ахборотни ўзгартирувчи (АЎ)нинг киришига берилади. Бу ерда кадр
ахборотларни ўз ичига олган хабар маълумотларга ишлов берувчи (МИБ) қурилмадан
ахборотни ўзгартирувчи (АЎ)нинг киришига берилади.
Бунда дастлабки ахборотлар
айрим кадрларга бўлинади. Ҳар бир кадр бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳолатда алоқа
канали орқали узатилади.
Сўнгра канал сатҳи маълумотларни узатиш протоколида ахборотлар халақитларга
чидамли кодлаштирилади, модуляцияланади ва физик канал бўйича узатилади.
Маълумотлар канали сатҳи алоқа канали орқали кадрларни хатосиз етказиб беришни
таъминлайди. Бунинг учун қабул қилиш блокида хатоликларни тузатиш ва қабул
қилинган ахборотларни тўлиқлилиги текширилади. Агар олинган маълумотлар хатосиз
бўлса, у ахборотни ўзгартириш қурилмасига узатилади. Акс ҳолда содир бўлган
хатоликни тузатиш имкони бўлмаса, кадрни қайта юбориш учун сўров юборилади. Бу
жараён барча кадрлар тўлиқ жўнатилмагунча давом этади ҳамда жўнатувчи хабарни тўғри
эканлиги бўйича квитанция жўнатади. Хабарлани алоқа канали бўйича узатишда қуйидаги
ҳодисалар содир бўлиши мумкин:
-
адаптив алоқа тизимлари ва тўлқинларни тарқалишида шароитларни ўзгариши
ҳамда ностационар ҳалақитларни бўлиши;
-
хабар узатиш вақтини узайиб кетиши (хатоликлар содир бўлиши ва ахборотларни
йўқотилиши, бузилиши натижасида).
Маълумотлар алоқа канали стационарлик вақти 2 – 3 секундни ташкил этади.
Маълумотлар узатиш протоколини нормал ишлаши учун кадр ўлчами канал стационарлик
интервалидан кичик бўлиши зарур. Шу шартдан келиб чиққан ҳолда ахборотнинг энг
кичик узатиш вақти 600 бит/с бўлса, кадр ўлчами 150-200 бит бўлиши мақбул бўлади.
Хулоса қилиб айтганда, рақамли технологиялардан фойдаланиб узатилаётган
маълумотларнинг ишончлилигини ошириш орқали халқ таълими ходимларини қайта
тайёрлаш ва малакасини оширишда масофавий таълим сифат кўрсатгичини
ошириш
мумкин.
