Халқ таълими ходимлари малакасини ошириш тизимини ислоҳ қилишнинг долзарб

 
 
DALIL ILMIY-TADQIQOTNING ZARUR ELEMENTI SIFATIDA 
 
A.R.Mamataliyev- 
A.Avloniy nomidagi XTTRMXQTMOI katta o‘qituvchisi
 
Dalil ilmiy-tadqiqotning zarur elementi sifatida. 
Annotatsiya. Maqolada dalil tushunchasi, tarixiy dalilning har bir ilmiy tadqiqotdagi 
tutgan o‘rni va ahamiyati, to‘g‘ri xulosa chiqarishda tarixiy dalillar qadri, tarixiy dalillar 
natijasida dastlabki xulosalarga kelishda aniqlik muhokama qilingan.
Tayanch so‘zlar: dalil, dalilning interpritatsiyasi, taixiy dalil, dalilning mustahkamligi, 
oddiy dalil, murakkab dalil. 
Fanning har qaysi sohasida ilmiy bilish va ijodning maqsadi haqiqatning tagiga yetish, 
ilmiy tadqiqot ob'ektining mohiyati, sifati va xossalari haqida haqqoniy va sifatli axborot 
olishdan iborat. Ilmiy ijod metodologiyasi yangi, haqqoniy (ya'ni to‘g‘ri, mantiqan ziddiyatsiz) 
ilmiy bilim olishning shart-sharoitlari va usullarini ko‘rib chiqadi. Fan metodologiyasi va 
epistemologiyasining maqsadi fanda ilmiy ijod, bilishning falsafiy-mantiqiy apparatini ishlab 
chiqishdan iborat. 
Murakkab, dialektik jihatdan ziddiyatli, ammo juda qiziqarli, ba'zan hatto dramatik va 
fojiali ilmiy ijod jarayoni yagona, alohida va umumiy, sabab va oqibat, mohiyat va hodisa, zarur 
va tasodifiy, qism va butun, ichki va tashqi va hokazolarni tadqiq qilishni o‘z ichiga oladi. 
Ob'ekt, hodisa, jarayonni teran, har tomonlama, ob'ektiv, ijodiy va qiziqish bilan o‘rganishgina 
olimlarga ilmiy haqiqatni kashf etish, olingan ilmiy bilimdan insonning amaliy ehtiyojlari uchun 
foydalanish imkonini beradi.
Dalillar 
fanda bilim negizini tashkil etadi. Ilmiy dalillarda o‘rganilayotgan hodisa haqida 
ma'lumotlar o‘z ifodasini topadi. Ilmiy dalillar ilmiy bilimlar, ilmiy farazlar, qonunlar va 

---

233 
qoidalarni shakllantirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Ilmiy bilishda dalillar ichki va tashqi 
aloqalar hamda qonuniyatlarni aniqlaydi, ilmiy bilimning o‘sishiga ko‘maklashadi.
Ilmiy ijod
uzluksiz jarayon bo‘lib, dalillarni topish, olish va anglab yetish uning zarur 
elementidir. So‘nggi yillarda ilmiy ijodning turli sohalarida, masalan, eksperimental fizikada 
eksperimental moslamada «dalillar yoki hodisalar»ning tayyorlanishi, ilmiy dalil ilmiy tadqiqot 
mahsuli bo‘lgani holda, imkon qadar ko‘p axborot ma'no yukiga ega bo‘lishi, olimlarning ijodiy 
izlanishlarida yo‘lchi yulduz bo‘lib xizmat qilishi uchun maxsus shart-sharoitlar yaratish haqida 
ko‘p gapirilmoqda.