Халқ таълими ходимлари малакасини ошириш тизимини ислоҳ қилишнинг долзарб

Фойдаланилган адабиётлар: 
1.Каримов И.А. Ўзбекистон Конституцияси - биз учун демократик тарақиёт йўлида 
ва фуқаролик жамияти барпо этишда мустаҳкам пойдевордир./ Ўзбекистон Республикаси 
Конституцияси қабул қилинганининг 17 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги 
маъруза. // «Халқ, сўзи» газетаси, 2009 йил 6-декабрдаги сони. 
2. Бегимқулов У.Ш. Педагог кадрлар малакасини ошириш тизимида масофавий 
таълимни ташқил этиш. // «Мактаб ва ҳаёт» журнали. Т. 2006 6 сон. 2527 б. 
3. Бершадский А.М. Краевский И.Г. Дистанционное образование на базе новых ИТ.
Пенза: «Образование» 1997. С. 55. 
ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ХОДИМЛАРИНИ ҚАЙТА ТАЙЁРЛАШ ВА 
МАЛАКАСИНИ ОШИРИШДА МАСОФАВИЙ ТАЪЛИМНИНГ АХБОРОТЛАРНИ 
УЗАТИШ ТЕЗЛИГИГА БОҒЛИҚЛИГИ 
 
Ш.Н.Эргашев- 
А.Авлоний номидаги ХТТРМХҚТМОИ катта ўқитувчиси 
 
Аннотация: Ахборотларни узатиш тезлигини ошириш орқали Халқ таълими 
ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини оширишда масофавий таълимнинг сифат 
кўрсатгичларини оширишга қаратилган. 
Калит сўзлар: сифат, масофа, таълим, интернет 
Халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини оширишда масофавий 
таълим сифати ва самарадорлигини ошириш ахборот ва коммуникацион технологияларни 
ривожлантириш ҳамда рақамли технологиялардан фойдаланиб маълумотларни юқори 
сифат билан узатишнинг илмий асослари яратилган.
Тингловчиларни масофавий таълим орқали малакасини оширишда рақамли 
технологияларни жорий этиш, уларни ривожлантириш йўлларини такомиллаштириш 
муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.
Масофавий 
таълимда 
рақамли 
технологиялардан 
фойдаланиб, 
таълим 
муассасасининг барча қатламларини кенг полосали Интернетдан фойдаланишига алоҳида 
эътибор қаратилиб, жумладан маълумотлар узатиш тезлигига мувофиқ хизматлар 
кўрсатиш сифатини яхшилаш, шу хизмат турларидан сифатли фойдаланишга оид чора-
тадбирлар амалга оширилмокда.
Маълумотлар узатиш ишончлилиги узатилаётган маълумотлар битида бузилишлар 
билан қабул қилиш эҳтимоллигини ифодалайди. Битларнинг бузилишига алоқа 
каналларидаги ҳалақитлар ёки алоқа канали ўтказиш полосасининг чекланганлиги 
туфайли сигнал шаклини бузилиши сабаб бўлиши мумкин. Узатилаётган маълумотлар 

---

215 
ишончлилигини алоқа канали ҳалақитларга бардошлик сатҳини ошириш, кабеллардаги 
кесувчи наводкалар сатҳини пасайтириш, ҳалақитларга бардошли кодларни қўллаш, 
дастлабки хабарни тиклашга қодир кодларни қўллаш ҳамда янада кенгроқ полосага эга 
алоқа каналларидан фойдаланиш эвазига ошириш мумкин. 
Маълумотларни кадрларга бўлиб олиш маълумотларни узатишда кечикишларга 
сабаб бўлади, яъни маълумотлар узатиш тезлиги ва каналнинг ўтказиш қобилятини 
пасайишига олиб келади. Шунинг учун канал протоколлари унумдорлигини оширишда 
маълумотларни кадрларга бўлишда унинг таъсирини аниқлаш ҳам муҳим аҳамият касб 
этади. 
Дискрет хабарларни узатишда турли сабабларга кўра хатоликлар юзага келади. Агар 
дискрет ахборотларни узатиш тизими, коммуникация тизимларининг мукаммал эмаслиги, 
паст сифатли алоқа линиялари каби сабаблар мавжуд бўлса, уларни такомиллаштириш 
орқали бартараф этиш мумкин, у ҳолда ахборотларни узатиш каналларидаги 
ҳалақитларнинг мавжудлиги – принципиал бартараф этиб бўлмайдиган омилдир. 
Хатоликлар қабул қилинган хабарлар ва бўйруқларнинг тўғрилигини пасайтиради. 
Реал ахборотларни узатиш кабеллари симли ва симсиз, битга нисбатан 10
-2
, -10
-3
хатолик 
эҳтимоллиги билан характерланади, шу сабабли талабларга жавоб бермайди. Шунинг 
учун узатиш тўғрилигини икки-уч тартибга, баъзида ундан каттага ошириш эҳтиёжи 
туғилади. 
Аммо мазкур услубни амалда қўллаш имкониятлари чекланган. Сигнал қуввати 
алоқа линиялари ва каналлари хоссалари билан чегараланган.
Сигнал спектрининг кенглиги алоқа линиялари ва каналларнинг ўтказиш полосаси 
билан чекланади. Сигнал қувватини ошириш эса хатоликлар бўлиш эҳтимоллигини 
камайтиради, аммо бунинг эвазига ахборот узатиш тезлиги камаяди. 
Тузилмадаги ортиқчалик узатиш тизимларига қўшимча каналлар ва ускуналар 
киритиш билан боғлиқ, масалан, битта ахборотни узатиш қурилмасидан қабул қилувчи 
қурилмага узатиш учун бир нечта параллел каналлардан фойдаланиш.
Тескари алоқа каналларига эга бўлган узатиш тизимлари қабул қилинаётган 
ахборотдаги хатоликларни назорат қилиш имконини беради. Тузилмавий ортиқчаликка 
махсус ўлчаш комплекслари ва асбоблари киради. Улар ахборотларни узатиш учун 
флуктуацион ҳалақитлар сатҳи паст бўлган, импульс ҳалақитлар сони кам бўлган ва 
алоқаларда узилишилар вақти қисқа бўлган, талаб этилаётган амплитуда- ва фаза-
частотавий характеристикаларга эга бўлган каналларни ўз ичига олади. 
Узатишнинг тўғрилиги ахборотларни узатиш вақтида профилактик ишларини 
камайтиришга йўналтирилган ишончлиликни ошириш орқали, маълум ташкилий 
тадбирлар орқали ҳам амалга оширилади. Амалда тўғриликни ошириш учун барча санаб 
ўтилган услублар қўлланилади. Аммо алоқа каналларининг сифат кўрсаткичлари ва 
уларнинг ишончлилигини ошириш бир қатор оғирликлар ва моддий ҳаражатлар билан 
боғлиқдир. Шунинг учун ахборот узатиш ишончлилигини хабарларга ахборот 
ортиқчаликларини киритиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Бу усул хатоликларни 
аниқлаш ва тўғрилашга имкон беради. Ахборот ортиқчалиги ҳалақитларга бардошли 
(коррекцияловчи) кодлашда узатилаётган хабарларга қўшимча ҳизмат (назорат) 
символларини киритиш орқали амалга оширилади. Бунда мумкин бўлган кодли 
комбинациялардан ҳаммаси эмас, балки фақат рухсат берилганлари ишлатилади. 
Шунингдек алоқа канали протоколларининг унумдорлигига узатилаётган кадрларни 

---

216 
бўлиниб олиши ҳам катта таъсир кўрсатади, яъни маълумотларни узатиш тезлигини 
камайтиради.
Халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини оширишда масофавий 
таълим ва рақамли технологиялардан фойдаланиш маълумотларни узатувчи 
канналларнинг тезлигига боғлиқлигини кўришимиз мумкин. Шу нуқтаи назардан 
юқоридагиларни ҳисобга олиш имконини берувчи усулларни танлаш муҳим аҳамият касб 
этади. Ҳозирги кунга келиб узатиш каналларида узатилаётган маълумотларнинг 
тўлиқлигини таъминлаш энг муҳим талаблардан бири ҳисобланади. Бунга эришишнинг 
йўлларидан бири – канал сатҳидаги протоколлар унумдорлигини яхшилашдир. Бунга 
кадрлардаги маълумотлар тўлиқлиги текшириш учун кодлашни танлаш, кадр 
ўлчамларини маълумотлар узатиш каналларидаги хатоликларга нисбатан ўзгартириш, 
маълумотлар узатиш режимини танлаш ва канал сатҳидаги протоколлар параметрларини 
ўзгартириш йўли билан эришиш мумкин. 
Хулоса қилиб айтганда, масофавий таълимда тингловчиларга узатилаётган 
ахборотларнинг тезлигини ошириб, халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва 
малакасини оширишда самарали натижага эришиш мумкин.