|
6.Журналистиканинг принциплари
Режа:
Jumalistikaning bosh tamoyillari
Jumalistikaning asosiy tamoyiilaridan yana biri - ommaviylikdir.
Jurnalistikaning bosh tamoyillari uning asl mohiyatidan, bosh ijtimoiy
vazifalaridan kelib chiqadi.
Jumalistikaning bosh tamoyillari
Jurnalistika o‘z zimmasiga yuklangan ijtimoiy vazifalarni bajarishda
ma’lum tamoyil (prinsip)larga amal qiladi. Jumalistikaning tamoyillari
jurnalistika o‘z faoliyatida doimiy amal qilishi kerak boigan qoidalar,
yo‘nalishlardir. Jurnalistika tamoyillari ham jurnalistika nazariyasida
muhim o‘rin tutadi, illo u jumalistikaning mohiyatini, ichki
qonuniyatlaridan eng muhimini tashkil etadi.
Jumalistikaning ijtimoiy vazifalari uning tamoyillari kabi insoniyat
jamiyati va uning tarixiy taraqqiyoti bilan bogiiq. Jurnalistika qaysi bir
davr, qaysi bir tuzumga tegishli bolsa, ya’ni qaysi ijtimoiy borliqning ong
ko‘rinishi b o lsa o‘sha jamivatga. mos keluvchi xususiyatlarga, ya’ni
tamoyillarga ega boiadi. Buni biz insoniyat tarixida faoliyat ko‘rsatgan va
ko‘rsatib kelayotgari jurnalistika ko‘rinishlari misolida yaqqol ko‘rishimiz
mumkin. Feodalizm jurnalistikasi avtoritar, ya’ni yakka shaxs hokimligini
tan olish, unga xizmat qilish xususiyatiga ega edi. Bu davr jurnalistikasi
o‘z ijtimoiy vazifalarini bajarishda ya’ni xabardor qilish, tahlil etish va
hayotga ta’sir ko'rsatishda (bu ijtimoiy vazifalarning dastlabki
ко rinishlari feodal jum alistikasida ham mavjud edi) yuqoridagi qoida
asosiy o‘rin tutar va jumalistikaning ba’zi qoidalari - xalqchillik,
haqqoniylik tamoyillari to la bajarilmas edi.
Erkin dunyo yoki burjua jurnalistikasi esa feodal jumalistikaga
qaraganda bir muncha ijobiy xususiyatlarga ega bolganligi ma’lum. Unda
avtoritarlik qinini m aium darajada tenglik, demokratiklik egallagan edi.
Ammo burjua jurnalistikasinitig bosh mohiyati - pul hokimiyati, kapitalga
bo‘ysunishi, unga xizmat qilishi uning tamoyillarini ham belgilab beradi.
Burjua jumalistikasi o‘zaro raqobat, ustakorlik, m aium darajada olgirlik
bilan ish ko'radi. Shu bilan birgalikda erkin dunyo jurnalistikasi
obyektivizm (lotincha objectum narsa, obyektivizm esa narsalami aniq aks
ettirish) va m aium darajada subyektivizm (lotincha subjektum - odam)
xususiyatlariga ham amal qiladi.
Burjua jumalistikasiga o‘xshamagan kommunistik jurnalistika o‘z
faoliyatida yakka g‘oya hokimligi natijasida tug‘ilgan tamoyillarga amal
qiladi hamda jamiyat hayotini sinfiy - partiyaviy nuqtai nazardanyoritadi.
Marksizm-leninizm arboblari jurnalistikaning bosh tamoyilini
kommunistik g‘oyaviylik va partiyaviylikdan iborat, deb ko‘rsatgan edilar.
Bu tamoyil kommunistik jurnalistika faoliyati davrida qat’iy, majburiy
qonun sifatida qoilanilib kelindi. Partiya so’zi ingliz, fransuz va lotin
tillarida bir qism, guruh degan ma’noni bildiradi. Butun bir jamiyatga,
qolaversa insoniyatga tegishli boigan, kishilikning buyuk kashfiyoti
sanaluvchi jurnalistikaning, hatto adabiyotning sinfiy, partiyaviy deb eio n
qilinishi va jurnalistikaning butun faoliyatini yakka bir g‘oyaga majburiy
bo‘ysundirilishi kommunistik tushunchalaming tor va cheklangan
ekanligini ko‘rsatib turibdi.
Jurnalistikaning bosh tamoyillari, o‘z faoliyatida amal qilishi shart
boigan asosiy qoidalari nimalardan iborat?
Jurnalistikaning bosh tamoyillari uning asl mohiyatidan, bosh ijtimoiy
vazifalaridan kelib chiqadi. Jurnalistika insoniyat tomonidan dunyoni bilib,
xabardor boiib turish, ijtimoiy axborot olish uchun kashf etilgan ekan,
demak mana shunday maqsad - faoliyatiga mos keluvchi tamoyillarga,
qoidalarga amal qilishi lozim. Demak, jurnalistikaning bosh vazifasi
umuminsoniyatga xizmat qilishdan iborat boiganligi uchun uning bosh
tamoyili ham partiyaviylik emas - umuminsoniylik b o im o g i kerak. Bu
tamoyilning nazariy asosi shundan iboratki, insoniyat - tabiatning gultoji,
ongli jamiyatning, tarixning, sivilizatsiyalaming ijodkoridir. Insoniyat bor
ekan yer yuzida ongli, uyushgan jamiyat, hayot mavjuddir.
Siviljzatsiyaning, insonning ongli, madaniy hayoti va faoliyati belgilaridan
bo‘lmish jumalistikaning vujudga kelishi, ish ko‘rishi ham insoniyat
faoliyati bilan chambarchas bog‘langan. Insoniyatdan tashqarida ma’lum
darajada ongli hayot bolsa-da sivilizatsiya yo‘q, jurnalistika ham bo‘lishi
mumkin emas. Shuning uchun ham jurnalistika umuminsoniyatga tegishli
bo1mog‘i, uning maqsad va vazifalariga xizmat qilmog‘i kerak. Insoniyat
jurnalistikadan haqqoniy, xolis ijtimoiy axborot olishi kerak, dunyodan
xabardor boiishi, uni o‘qib, eshitib, tomosha qilib hordiq chiqarishi, dam
olishi kerak. Ana shu ehtiyoj jumalistikaning bosh ijtimoiy vazifalarini
belgilaganidek uning yetakchi qoidalari uchun ham asos boiadi. Ya’ni, har
bir jurnalistika nashri -gazetalar, jurnallar, har bir ommaviy axborot
vositasi - radioeshittirishlar, teleko‘rsatuvlar, axborot agentliklari va
internet umuminsoniylik tamoyiliga qat’iyan amal qilishi, ya’ni
umuminsoniyatga xizmat qilishi, uning maqsad va manfaatlari, qiziqish va
intilishlari, xohishiga qarab ish tutishi lozim. Umuminsoniyat necha-necha
asrlar davomida ishlab chiqqan va shakllantirgan oliyjanob qadriyatlar -
tinchlik, ezgulik, haqiqat, adolat, poklik, mehnat, yaratish, o‘zaro hurmat
kabi qoidalar har bir jurnalistika nashri, ommaviy axborot vositalari
faoliyatida bosh qoida, asosiy g‘oya boiib xizmat qilishi lozim. Ya’ni, har
bir jurnalistika nashri, ommaviy axborot vositalari ayrim yakka shaxslar
yoki partiyalarga emas, insoniyatga xizmat qilishni o‘z oldiga maqsad qilib
qo‘ymog‘i, insoniyatga foyda keltirmog‘i, uning hayoti doimo erkin,
farovon kechishi uchun, dunyoda tinchlik hukmron boiishi uchun,
ozodlik, tenglik, demokratiya uchun, yer yuzida aldov, zulm, urnsh
bolmasligi uchun, poklik va oliyjanoblik uchun, doimo haqiqat qaror
topishi uchun, taraqqiyot uchun kurashmog‘i, shu y o ld a faoliyat
ko‘rsatmog‘i lozim. Umuminsoniylik tamoyilining buzilishi -
jumalistikaning ayrim shaxslar manfaatiga xizmat qilishiga (agar bu
insoniyatga zarar keltirsa), zulm-zo‘rovonlik vositachisi bolishga,
haqiqatdan ko‘z yumishga, yolg‘on, xabarlar tarqatishga, milliy, irqiy va
dmiy nizolami keltirib chiqarishga, urushni tashviq qilishga olib keladi.
Bunday jurnalistika nashri, ommaviy axborot vositasi o‘z ijtimoiy
vazifasini bajara olmaydi va undan insoniyat yuz o‘giradi.
Umuminsoniylik tamoyili har bir jurnalist, publitsist va ijodkor uchun
uning ijtimoiy - siyosiy va kasbiy darajasini belgilovchi, ijodiy
mahsulining pirovard bahosini beruvchi, uning kerak- nokerakligi, foydazararini, qimmatini belgilovchi birdan - bir xolis mezondir. Jurnalistning
har bir axborou, publitsistning fikri, ijodkorning har bir satri, asari
insoniyatga nima bera olishi bilan oichanadi. Bunga buyuk ijodkorlar,
publitsistlaming faoliyati, yozgan asarlari misol bo‘la oladi. Yaratilgan har
bir asar insoniyatga biror yangilik, yangi fikr, yangi g‘oya, yangi zavqshavq, his-hayajon bersagina bu asar oim aydi, umrboqiy boiib qoladi.
Aksincha, shunchaki, o‘z shaxsiy manfaati uchun, biror shaxsga yoqish
uchun, yoinki yuzaki, xom-xatala yozilgan b o isa bunday asaming umri
qisqadir. Shunday ekan - umuminsoniylik jurnalistikaning ham, adabiyot
va san’atning ham bosh tamoyili, ijod va faoliyat qoidasi b o im o g i kerak.
Jurnalistikaning bosh tamoyillaridan biri xalqchillikdir. Xalqchillik -
umyminsomylikning tarkibiy qismi, mantiqiy davomi, muayyan
koiinishidir. Bu tamoyilning nazariy asosi shundan iboratki, xalq
tanxning yaratuvchisi, dunyodagi barcha moddiy-ma’naviy boyliklar
ijodkoridir. Umuminsoniyat o‘z navbatida xalqlarga boiinadi. Xalq
Do'stlaringiz bilan baham: |
