Х. И. Ирсалиев ортопедик стоматология

 
ХОМ АШЁНИ ЭСКИРИШИ (ЧАРЧАШИ) 
Хом ашёнинг (эскириши) чарчаши – деганда биз, тиш протезларга 
доимий равишда тушаётган чайнов босимининг узоқ давом этиши натижасида 
хом ашёнинг шаклини (молекуляр) бузилишига олиб келиши тушинилади. Бу 
холатда таъсир қилаётган куч хом ашёнинг мустахкамлик чегарасини бузиш 
(ўзгартириш) мумкин бўлган таъсиридан анчагина паст бўлади. Хом 
ашёларнинг чарчаш сабаблари тўғрисида, хозиргача аниқ бир фикр йўқ. 
Буларага жуда кўп сабаблар таъсир кўсатиши мумкин. 
Механик хусусиятлардан яна бири хом ашёларнинг қайишқоқлигидир. 
Қайишқоқлик, бу модданинг маълум бир куч таъсиридаги таранглашувидир. 
Бу холат асосан ортиқча босим тушганда намоён бўлади. Қайишқоқлик, хом- 
ашёга пластиклик хусусиятини беради. 
Отформатировано: узбекский (кириллица)
Отформатировано: узбекский (кириллица)

---

94 
Хом–ашёнинг 
босим 
(куч) 
таъсиридаги 
чўзилиши, 
унинг 
чўзилувчанлиги деб аталади. Икки хил ёки бир хил хом ашёлардан ташкил 
топган юзаларнинг бир- бири билан ишқаланиши натижасида, уларнинг шакли 
ва вазнинг ўзгаришига едирилиши деб аталади. 
Юқорида кўрсатилган, хоссаларга асосланган холда тиш протезлари 
учун ишлатиладиган хом ашёлар танланилади. 
ХОМ АШЁЛАРНИНГ ТЕХНОЛОГИК ХУСУСИЯТИЛАРИ 
Металл ва ва металл қотишмаларда кўпроқ учрайдиган технологик 
хусусиятларга ишлов бериш (кесиш, қирқиш, силлиқлаш) кавшарлаш ва 
кавшарланиш, қуйиш, оқувчанлик, қисқариш ва болғалувчанликлар киради. 
Болғаланувчанлик. Бу хусусият орқали хом ашёга босим кучи орқали 
таъсир қилиниб, унга янги шакл ва ўлчам берилади. Булар тиш 
протезларининг ўзи ёки бирор бир қисми бўлиши ҳам мумкин. Хом ашё, 
боғланувчанлик холатда, унинг бутунлиги ўзгармайди. 
Оқувчанлик. Оқувчанлик хусусияти деганда, хом ашёнинг суюқ 
холатида маълум бир қуюлувчи шаклини тўлдириши тушинилади. Бу 
хусусият тиш протезларининг турли қисмларини қуйиш усулида тайёрлаш 
имкониятини беради. Оқувчанлик хом ашёнинг маълум бир спиралсимон 
қуйма шаклини тўлиқ тўлдириши чуқурлиги билан ифодаланади. 
Кавшарланиш. Хом ашёларнинг кавшарлаш ва кавшарланиш 
хусусияти металлардан тиш протезларини тайёрлашда мухим ахамиятга 
эгадир. Металларнинг бу хусусияти орқали металл тиш протезларига 
пайвандлаш орқали, уларга маълум бир қисмлар киритиш мумкин.
Ишлов бериш. Хом ашёларга ишлов бериш деганда, уларни кесиш,
қирқиш, йўниш силлиқлаш тушунилади. Металл ва пластмассаларда
шундай хусусиятлари орқали, уларнинг юзаларида силлиқланиш ва
тозалаш ишлари олиб бориш мумкин бўлади. 
Қискариш. Қисқариш – бу, қуйиш жараёнидан сўнг, қуйилган
шаклнинг совуш вақтида, қаттиқ холатга ўтишдаги, унинг хажм
ўлчамининг камайиши ҳисобланади. Қисқариш фоизларида белгиланади. 
Яъни тайёр бўлган жисмнинг ҳажмини моделга нисбатан камайишидир. 
Қисқариш металлнинг хусусиятига, қиздирилиш даражасига, совутиш
усулига қараб ўзгаради (яъни боғлиқдир). Тиш протезларини тайёрлашда
ана шу қисқаришларни хисобга олган холда иш олиб бориш, кам
қисқаришга эга бўлган хом-ашёларни танлаш ва қисқаришни тиклайдиган
шакл берувчи хом ашёларни қўллаш талаб этилади.