Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги



Download 0,95 Mb.
bet49/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Ишлаб чикариш нав синови. Бу синов давлат нав синовини тулдиради ва нав таснифи юзасидан анча катта материал беради. Ишлаб чикариш нав синови илмий муассасаси билан хужалик уртасцда тузиладиган шартномалар асосида )пгказилади. Илмий муассаса хужаликни янги нав уругаари билан таъминлайди ва уругаар экиладиган участкани (Тупроги минтаха учун хос булиб, рельефи билан унумдорлиги жихатидан текислаб олинган, аввалгиси билан бир хилдаги булган участкани) танлащца, Тупрокди экишга тайёрлаш, экинни экиш ва парвариш килиб боришга дойр агротехника чора- тадбирларини ишлаб чикцшда ёрдам бериб, навни синаш ишига методик жихатдан рахбарлик килиб боради. Габитуси жихатидан ихчам усимликлар (илдизмевалар, ниёз) камида 0,1 га, йирик усимликлар (карам, бодринг, помидор) эса камида 0,25 га майдонда ишлаб чикариш синовидан утказилади.
Ишлаб чикариш нав синови учун навни биринчи бор урганишда ажратиб олинган. энг кимматли навлардан 2-4 таси танлаб олинади. Шу навлар билан биргалихда районлаштирилган навларнинг етилиши жихатидан битта гурухга кирадиган, ушбу райоцца куп экиладиганлари Хам стандартлар тарикасида экилади. Тажриба кайтарикхарсиз утказилади. Экинлар энг кулай, яъни оптимал муддатларда экилади ва синов ишлари юксак даражадаги агротехникани кулланилган холда олиб борилади. Вегетация даврида фенологик кузатувлар олиб борилиб, экинларнинг касалликлар ва заруркунавдаларга чидамлилиги, хосилдорлиги ва махсулотининг товар сифатлари аникланади.
Ишлаб чикариш синовида навни албатта иктисодий жихатдан бахолаш талаб этилади, ана шу бахо навнинг хужалик учун нечогаик кимматлилигини ва уни ишлаб чикариш учун танлаб олиш канчалик максадга мувофихлигини курсатиб беради. Бундай бахолаш иши барча навлар учун утказилмасдан, балки ишлаб чикариш синовида ажратиб олинган энг яхши навлар хусусида утказилади. Унинг пировард натижаси 1 гектар ердан олинадиган фойда микдори билан белгиланади.
Ишлаб чикариш синовининг якунлари буйича акт тузилиб, уида янги навнинг районлаштирилган навга нисбатан олинган хосилдорлиги, жорий этилганида олинадиган фойда микдори ва навнинг бошка афзалликлари курсатиб куйилади. Бу актда навни ишлаб чикаришга жорий этиш ва районлаштиришнинг максадга мувофикдиги хусусида таклифлар берилади. Уни хужалик ва илмий муассаса вакиллари имзолайди.
Ишлаб чикариш нав синовининг натижалари ва булардан келиб чикадиган тавсияномалар навни районлаштириш учун асос булиб хизмат кйла олмайди. Булар давлат нав синови натижаларига кушимча материал булибгина хисобланади ва навни районлаштириш, районлаштирганда хам, кайси вилоятлар ва сабзавотчиликнинг кайси йуналишлари учун районлаштириш кераклиги туFрисидаги масалани куриб чикишда назарга олинади.
Давлат нав синови. Давлат нав синовининг асосий вазифаси навлар ва дурагайларга холисона бахо бериш, бир канча хужалик ва биологик белгилари жихатидан энг махсулдор ва кимматли булганларини хишлок хужалик ишлаб чикаришига районлаштириш учун аниклаб олишдир. Бундай синов навни районлаштириш учун мажбурий булиб, маълум Тупрок ва ихлим шароитларига мослашган навларни туFри танлаб олиш ва тугри жойлаштиришга каратилгандир, чунки навлар туFри танлаб олиниб, тучри жойлаштирилгандагина узларининг кимматли белгиларини купрок даражада намоён килади ва махсулотининг сифати етарли даражада яхши булган Юкори хосиллар олишни таъминлаб беради. Битта навнинг узи минтаханинг турли жойларида, хар хил шароитларда, аммо ягона методикани, яъни бир хилдаги усул-амалларни кулланиб туриб, синовлардан утказилади, шунда навга анча аник бахо бериш мумкин булади.
Давлат нав синаш ишларини амалда бажариш вазифаси Узбекистан Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги хошидаги Кишлок хужалик экинлари навларини синаш буйича давлат комиссиясининг зиммасига юкланган. Бу комиссия давлат нав синовини утказиш билан бир каторда методик хужжатларни ишлаб чикади, янги навларни жорий этишни тезлаштиришга ёрдам беради, нав учун муаллифлик хухукини расмийлаштиради. Давлат нав синаш участхаларининг иши устидан назорат олиб бориш, экинлар ва навларни синаш режаларини ишлаб чикиш, синов участкаларини ва уларда навларни туFри жойлаштириш устидан назорат олиб бориш, хисобга олиш ва кузатувлар утказиш ишларини бажариш, ишлаб чикариш синовини ташкил этиш, давлат нав синаш Участкаларида утказилган синовлар натижаларини умумлаштириб, якунлаш ва навларни райоБшаштиришга дойр таклифларни тайёрлаш уам шу комиссия вазифалари каторига киради.
Давлат нав синаш ишлари бизнинг мамлакатимизда хозир битта нав синаш станцияси (Самарканд вилояни) ва саккизта нав синаш участкаларида олиб борилади. Сабзавот экинлари буйича давлат нав синаш участкалари Андижон, Наманган, Бухоро, Хоразм, Сур- хонхарё вилоятларида жойлашган, Тошкент вилоянида эса, учта шундай участка бор. Тошкент вилоянидаги участкаларнинг иккитаси (Кибрай ва Чиноз туманларидаги нав синаш участкалари) очик; ерга экиладиган сабзавот экинлари навларини синаш ишларини олиб борадиган булса, биттаси (Зангти-ота туманидаги участка) ёпик ер экинлари навларини синаш ишларини утказади. Навларни районлаштиришда хар бир нав синаш участкасида утказилган синов натижалари иклими, Тупроги ва ишлаб чикариш шароитлари жихатидан ухшаш булган к;ушни вилоятга хам тааллукли булиб хисобланади.
Давлат нав синаш участкалари жамоа хужаликларида хам ташкил этилади, бу хужаликлар ер участкалари ва парвариш учун зарур иншоот хамда ускуналарни шартномалар асосида ажратиб беради. Уларнинг штатлари катта эмас: мудир ва 2-3 нафар ходимдан иборат булади. Жамоа хужалиги давлат нав синаш участкаси билан тузилган шартномага мувофик,, барча дала ишларини бажаради, зарур сондаги ишчилар ва кишлок хужалик техникасини ажратади. Навларни синашга адокадор булган барча ишларнинг хакини хужаликка Давлат нав синаш комиссияси тулайди.
Давлат нав синаш ишлари тегишли методикалар буйича олиб борилади, бу методикаларда делянкаларнинг улчамлари, кайтарикхар сони, хисобга олиш ва кузатув ишларининг руйхати хамда хар бир экин хусусида хаммадан аник натижаларни кулга киритиш учун зарур булган бошка талаблар курсатиб куйилади булади. Сабзавот экинлари кичик ва катта делянкаларда давлат синоввдан утказилади. Кичик делянкалар турт-олти кайтарикли килиб олинади; майдони: пиёз, саримсок, бодринг учун 50 кв. м, итузумдошлар ва илдизмевалиларга мансуб сабзавотлар учун 80-100 кв. м, карам ва полиз экинлари учун 100-160 кв. м булади. Катта делянкалар икки кайтарикли килиб олинади, майдони - полиз экинлари ва карам учун камида 1000 кв. м ва бошка экинлар учун камида 500 кв. м булиши керак. Тажриба экинлари экиб куйилади давлат нав синаш участкасининг четларида эни кам деганда 2,5 м келадиган ихота йуллари (химоя йуллари) булиши шарт. Тез пишарлиги жихатидан хар хил гуруххарга мансуб навлар орасида хам икки катор ихоталар булади (биринчиси - тез пишарлиги жихатидан олдинги гурух нави, иккинчиси - кейинги гурух нави уртасида).
Четдан чангланадиган сабзавот экинларининг уругаарини синаш участкаси селекция муассасаларидан хар йили, узидан чангланадиган экинлар уругаарини синовнинг факат биринчи йили олади, кейинги йилларда эса, участка узидан чиккан хосил уруFларини экади. Сабзавот экинлари 3-5 йил давомида давлат нав синовидан утказилади.
Хисобва олиш ва кузатиб бориш ишлари давлат нав синовини кузда тутиб, хар бир 5усимлик учун алохида ишлаб чикилган методикалар буйича олиб борилади. Синалаётган навлар хосилдор- лиги, махсулотининг товар сифатлари, вегетация даврининг муддати, касаллихлар, зараркунандалар ва нокулай ташкц мухит омилларига чидамлилиги, парвариш ва хосилини йигиб-териб олишда механизм- лардан фойдаланишга яроклилиги жихатидан бахоланади. Баъзи навлар узок саклаб куйишга ва хар хил усуллар билан хайта ишлашга яроклилиги, шунингдек бошка хужалик ва биологик белгилари жихатидан хам бахоланади. Истикболли навлар махсуддор органла- рининг биокимёвий ва технологик сифатлари Давлат комиссия- сининг лабораторияларида, хайта ишловчи саноатнинг илмий- текшириш муассасалари ва корхоналаридаги лабораторияларда бахоланади.
Давлат нав синовида олинган натижаларнинг хаммасини нав синаш участкасининг ходимлари йиллик дала дафтарларига ёзиб борадилар, бу дафтарларнинг махсус формалари yxuiani экин гурухлари учун ишлаб чикилган булади. Дала дафтарларида хар хайси экин бушича тажриба режаси келтирилиб, хайтарикхар ва бу хайтарикхар ичида навларнинг хавдай жойлаштирилиши, ихота харахтзорлар, дунё томонлари, нишабнинг хайси томонга харагани, айланма ва ён томондаги химоя майдонлари йулларнинг кенглиги курсатиб куйилади. Уларда тажрибанинг кандай шароитларда утказилиши тасвирлаб берилади: участканинг Тупрок шароитлари, ypyF ва К)шатларнинг сифати ва уларни хозирлаш усул-амаллари, уFитлар солиниши, озикланиш майдони ва делянкалар улчами, тажриба 5утказилганида бажариладиган ишлар К)фсатиб Х)уйилади. Барча кузатувлар, хисобга олиш ва анализ, яъни тахдил килишга оид маълумотлар акс эттирилади. Хуар бир делянкада килинган юмушлар курсатилади; районлаштиришга тавсия этиладиган навларнинг ихтисодий самарадорлигига дойр хисоб-китоблар келтирилади.
Янги нав узининг хосилдорлиги жихатидан мазкур минтахада районлаштирилган стандарт навдан анча устун турадиган, махсуло- тининг сифати ва хужаликда фойдали бошка белгилари буйича ундан колишмайдиган б)улса, шунингдек хосилдорлиги жихатидан, сифати ва бошка фойдали белгилар жихатидан, yuia навдан анчагина афзал булса, ана шунда давлат синовига топширилиши мумкин.
Янги навни давлат синовига топширишда шу нав (дурагай) нинг тегишли экин гурухлари учун ишлаб чикилган, Давлат комиссияси томонидан тасдикданган форма буйича тузилган таъриф-тавсифи хам берилади. —Навнинг тасвири” деб аталадиган шу хужжатда навнинг Хай тарика етиштириб чикарилгани, ботаник жихатдан хайси оилага мансублиги ва кандай максадца ишлатилиши курсатилади, станцияда Утказилган уч йиллик синовлар натижасида аникланган хужалик ва биологик белгилари (стандартга нисбатан) аЙFиб утилади, батафсил морфологик баёни келтирилади, агротехникага талабчан- лиги курсатиб куйилади, энг мухим усимлик органларииинг фотосуратлари илова килинади. —Навнинг тасвири” билан бирга давлат нав синовини синов даврининг бошидан охиригача яхши сифатли уруглар билан таъмиштаб боришга дойр мажбурият хам кушиб берилади. —Навнинг тасвири” ва шу мажбуриятнома оригинатор- муассасанинг, яъни навни яратган илмий муассасанинг директори ва навнинг муаллифи томонидан имзоланади.
Янги навни давлат синовига топшириш махали га келганда илмий- тадкикот муассасасида навни бошка нав синаш участкаларида ва ишлабчикариш шароитларида синаб куриш учун етарли микдорда уруглар булиши керак. Нав синаш участкаларининг хаммаси уругларни биринчи йилда уша нав уруFлари кайси илмий-текшириш муассасасида етиштирилган булса, бевосита уша муасасанинг узидан олади. Давлат синовига топшириладиган нав уруглари ва экиладиган материалнинг албатта тахт булиб, тайёр туриши керак булган знг кам микдори куйидагича: картошка учун - 50ц, бодринг учун - 50 кг, бош карам, помидор, аччик калампир ва баклажон учун - 3 кг, карамнинг бошка турлари учун - 1 кг, механизмлар ёрдамида териладиган помидор учун - 5 кг, петрушка, сельдер, пастернак салат, исмалок, шовул, брюква, калампир, спаржа учун - 5 кг, пиёз учун - 35 кг, саримсок, ловлаги, турп, редиска учун - 50 кг, коюк ковун, тарвуз учун - 70 кг, ловия учун - 60 кг, нухат учун - 200 кг.
Давлат нав синовидан олинган натижалар юзасидан нав синаш участкаси Давлат комиссияси томонидан тасдикданган форма буйича хар йили хисобот
тузади. Бу хисобот дала натижалари хамда лабораторияда утказилган анализларнинг натижалари асосида тузилади ва тажрибани утказган хамда хисоботни тузган ходим ва нав синаш участкасининг мудири томонидан имзоланади. Хисоботда тажриба тугрисидаги, зкилган материалнинг сифати, тажрибани утказиш давомида бажарилган кишлок хужалик ишларининг сифати хакидаги умумий маълумотлар, шунингдек фенологик кузатувлар, хосилни хисобга олиш ва унинг сифати туFрисидаги маълумотлар, синовнинг энг мухим курсаткичлари, йилнинг об-хаво шароитлари ва нав усим- ликларнининг усиб-унишига, махсулдорлигига буларнинг таъсири туFрисидаги маълумотлар келтирилади; навлар атворининг жадвал- ларда акс эттирилмаган хусусиятлари курсатиб утилади. Бу хисоботга навларни ишлабчикариш синовида олинган натижалар туFрисидаги актлар илова килиниб, куп шб берилади. Хисобот навларни районлаштириш ва синовлардан олиб куйиш тугрисида нав синаш участкасининг берган таклифлари билан тугалланади: бу таклифларда кайси навларни районлаштиришда колдириш, кайсиларини кайтадан районлаштириш, кайсиларини давлат синовидан олиб куйиш зарурлиги курсатиб утилади. Хисоботларни ана шундай таклифлар билан бирга Киш лок хужалих экинлари навларини синаш буйича давлат комиссиясига топширилади.
Давлат нав синовининг натижалари мутахассисларнинг кенгашларида хар йили мухокама хилинади, бу кенгашларда янги нав ва дурагайларни районлаштириш ва истикболи йукхарини районлаштиришдан олиб ташлаш туFрисида тавсиялар берилади. Киш лок хужалих эхинлари навларини синаш буйича давлат комиссияси хар йили пленум чахиради ва давлат нав синови натижаларини хамда навларни районлаштириш ва унча кимматди булмаган хамда эскириб холган навлар билан дурагайларни давлат синовидан олиб ташлаш тугрисида давлат нав синаш участхалари ва мутахассислар хенгашининг берган тахлифлари шу пленумда хуриб чикилади. Бу пленум истикболли булган янги навларни давлат нав синовига хиритиш туFрисида харорлар хам хабул килади, давлат нав синовининг методикасига хиритилган узгартиришлар ва кушимчаларни тасдихдайди. Пленумнинг барча эхинлар навларини районлаштириш тугрисидаги харорларини Узбехистон Республихаси Вазирлар Махкамаси тасдихлайди.

Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish