Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


Урутларни купайтириш схемаси



Download 0,95 Mb.
bet51/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Урутларни купайтириш схемаси. Сабзавот ва полиз экинлари уруFчилиги бирламчи уруFчилик ва нав уруFчилигига булинади.
Бирламчи урутчилик районлаштирилган навларнинг суперэлита ва элита навларини (кук нухат хусусида эса, супер-суперэлита навларини хам) етиштириб чикариш ишларини уз ичига олади.

  1. УруFчилик схемаси ва тизими

Каламчи уруFчиликни навларнинг оригинаторлари булмиш асослар мавжуд норматив хужжатларга мувофик (—Сабзавот, полиз кунлари, хашаки илдизмевалар ва хашаки карам элита уругаарини цщлаб чикариш тугрисида низом” ва —Сабзавот, хашаки илдизмевалар ва хашаки карам экинлари апробациясига дойр йул-йуриклар”га лдувофик) холда ва махсус ишлаб чикилиб, тасдикданган методикалар буйича олиб борадилар.
Суперэлита деб навни етиштириб чикарган киши, яъни нав муаллифида булган, навга хос белгиларни хаммадан кура купрок акс эггирадиган дастлабки уругаарга айтилади. Суперэлита уругаар навга хос сифатлари жихатидангина эмас, балки экишга бои, экиш сифатлари билан хам мавжуд давлат андозалари талабларига тула- -гукис жавоб беради. Суперэлита уругаардан ундирилган усимликлардан экиннинг нави хамда турига караб 100-200 кг атрофида келадиган озрок микдордаш кейинги авлод суперэлита ва элита уругаари олинади. Суперэлита уругаар энг кимматли ва навнинг таъриф-тавсифига тула жавоб берадиган усимликлардан йигалади. Элита уруыарни йишш учун купрок михдордаги усимликлардан фойдаланилади, шунинг учун буларнинг орасида киммати камрок усимликлар хам булиши мумкин. Суперэлита ва элита уругаарни етиштиришда нав учун характерли булган б ел гил ар мажмуасини саклаб колиш максадида оилавий ва ялпи танлаш усуллари кулланилади. Суперэлита етиштирщда танлаш кескинлиги купи билан 5-6 фоизни ташкил этса, илдизмевали усимликлар элитасини етиштиришда куп деганда 15 фоизни, карам билан пиёз хусусида куп деганда 25, ковокдошларга мансуб эхинлар, исмалок ва ханд маккажухори хусусида купи билан 50 фоизни ташкил этади. Суперэлита усимликлар гетерозигот булиб, белгилари ажралиш Ходисасига учраши мумкин, шунга кура элита усимликларнинг нав (ирсий) сифатлари суперэлита усимликлардагига хараганда пастрок булади.
Нав уруFчилиги бирламчи уруFчиликнинг давоми булиб хисоб- ланади. У элита уруFларни купайтириб бориш билангина кифояланиб Холмай, балхи навга хос сифатларни сахдаб колиш максадини хам кузда тутади. Шу муносабат билан уруFчилик хужаликлари уни Уругаарни хупайтиришнинг мавжуд схемаларига мувофих олиб борадилар. Элита усимликлардан олинадиган навли уругаар биринчи репродукция деб, шу биринчи репродукциядан олинганлари эса, иккинчи репродукция деб аталади ва хоказо. Навли уруFларнинг ирсий сифатлари (нав сифатлари) элита уруFлар сифатларидан кура пастрок булади ва хар хайси янги репродукция сари тобора купрок пасайиб боради, бошкача айтганда, уруFчилик жараёнида етишти- риладиган уругаар микдори купайган сайин уругаарнинг навга хос сифатлари кейинги хар бир авлодда ёмонлашиб боради. Уларнинг нав тозалигини саклаб бориш учун тегишлича танлаш ва парвариш- лаш Усулларини кулланиш зарур булади.
Купайиш коэффиценти юкори булган сабзавот экинлари: карам, баклажон, калампир, физалис, тури, ШолFOм, редиска, шунингдек ёпих ерларга экиладиган помидор ва бодрингнинг элита уругаари бир марта репродукцияланади. Биринчи репродукция уругаари товар экинлар учун ишлатилади. Бошка хамма (дуккаклилардан ташкари) сабзавот ва полиз экинларининг элита уруыари икки марта репродукцияланади. Товар экинлари учун иккинчи репродукция уругаари ишлатилади. Купайиш коэффиценти паст булган дуккакли сабзавот экинларининг уругаари уч марта репродукцияланади. Товар экинлар учун буларнинг учинчи репродукция уругаари ишлатилади. Сабзавот маккажухорининг элита уругаари куп марталаб репродукцияланади.
Элита уруFлари ишлаб чикариш хажмларини белгилаш ва репро- дукциялар учун уруFчилик хужаликларига уругаар беришда уругаарни купайтиришнинг ушбу схемасига амал килиб борилади.
УруFчилик ишининг элитадан то охирги репродукциягача булган Хамма боскичлари тасдикланган ва маълум муддатга жорий этиладиган давлат ва сока стандартларига каттик амал килинган ходца олиб борилади. Ушбу стандартлар уругаарнинг навга хос ва экинбоплик сифатларини, усимликларни парваришлаб етиштириш хоидалари, синовдан утказиш усуллари, уругаарни ураб-жойлаш, маркировка килиш, транспортда олиб бориш, саклаш ва тегишли хужжатларни расмийлаштириш усулларини белгилаб беради. Хар бир тадбирнинг туFри амалга оширилишини Узбекистан Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги хошидаги Уругаикларни сертификатлаш ва уларнинг сифатини назорат килиш давлат маркази ва унинг жойлардаги булинмалари назорат килиб боради.
УруFчилик тизими. Сабзавот экинлари билан олиб бориладиган селекция- уруFчилик ишининг ягона давлат тизими давлатга харашли илмий-текшириш муассасаларини, хужаликларни ва турли мулкчилик шаклидаги корхоналарни бирлаштиради. Бу тизим куйидаги бупшларни уз ичига олади. ,
Илмий-текшириш муассаоалари mapMOFu - янги навлар яратади, узида булган навларнинг элита уругаарини етиштиради ва буларни —УзнавуруFсабзавот” республиха бирлашмасига: етхазиб беради, экинбоплик сифатлари ва хосилдорлиги Юкори булган навли уругаар етиштириш усул- амалларини ишлаб чикади. Узбекистон сабзавот- полиз экинлари ва картошкачилик илмий-текшириш института билан Узбекистан усимликшунослик илмий-текшириш институти, шунингдек Тошкент Давлат аграр университета хамда Самарханд хишлок хужалик институти бу сокада катта ишларни олиб бормокдалар.
[\i пилок, хужалик экинлари навларини синаш буйича Давлат комиссияси Узбекистан Республикаси Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги хошида фаолият курсатиб боради. Бу комиссия уз тармогига харашли булган ва турли Тупрок-ихлим шароитларида жойлашган нав синаш участкаларида илмий-текшириш муассасалари томонидан етиштирилган навлар ва дурагаиларни давлат синовидан утказади; бу нав ва дурагайларни янгилигига, бошкалардан ажралиб туришига, бир зайлдалиги ва бархарорлигига бахо беради, буларнинг энг яхшиларини мамлакатнинг турли вилоятларида районлаштириш туFрисида таклифлар киритади.
"УзнавуруFсабзавот ” республика бирлашмаси хужалик хисоби- даги ташкилот булиб, вилоят булимлари, уруFчилик базалари ва тайёрлов пунктлари, уруF тозалаш корхоналари, дуконлар, уруFчилик хужаликларининг мураккаб тизимидан иборат. У элита ва навли уруглар етиштириш режаларини ишлаб чикади, мамлакатдаги уруFчилик ишларини мувофикдаштириб боради, хужаликлар билан тузиладиган битим шартномалари буйича уругаар ишлаб чикариш ни ташкил этади, хужаликларга агротехника хизмати курсатиб боради, репродукцияга мулжаллаб экилган репродукция экинлари навини бахолаш ишларини олиб боради, уруFларнинг давлат сугурта жамFармаларини яратади ва ундан фойдаланиб боради, уруршлик хужаликларидан уругларни харид килади ва саклаб хуяди, шунингдек уругларни четга чикариш ва четдан олиб келиш, яъни экспорт ва импорт килиш ишларини олиб боради, навли уругларни сотади.
Ихтисослаштирилган уруFчилик хужаликлари —Узнавурувсабзавот^ дан олинган элита урувлардан барча мулкчилик шаклидаги хужаликлар ва хаваскор сабзавотчилар эхтиёжларини хондириш учун етарли микдорда
навли уругаар етиштириб чикаради.
Урувларнинв навга хос ва экинбоплик сифатлари устидан назо- ратни Узбекистан Республикаси Кишлок ва сув хужалиги хошидаги Уругаикларни сертификатлаш ва уларнинг сифатини назорат килиш давлат маркази ва унинг жойлардаги булинмалари олиб боради.
Узбекистан мустакилликни хулга киритганидан кейин уруFчилик ишини ташкил этишга ва унинг ахволига купрок эътибор бериладиган булди. 1996 йил 29 августда Олий Мажлис томонидан Узбекистон Республикасининг —УруFчилик туврисида’Ти хонунининг хабул хилиниши шундан далолат беради. Бу хонунга мувофих патент билан химоя хилинадиган нав ва дурагайлар уруFларини ишлаб чикариш ва улардан фойдаланиш хухухига патент эгалари, шунингдек лицензияси бор юридик ва жисмоний шахслар ЭFадирлар, патент ёки гувокнома билан химоя хилинмайдиган уругаарни эса сотиш хукукисиз хар кандай шахслар ишлаб чикариши ва улардан фойдаланиши мумкин.
Мана шу хонун уруFчиликнинг куйидаги асосий вазифаларини белгилаб берди: мамлакатнинг уз урургилик базасини яратиш; навларгга янгилаш ва алма1итириш жараёнида навлар ва дурагайлар уругаарининг кимматли ва хужалик белгиларини саклаб бориш; йуколиб бораётган кимматли навлар генофондини саклаб колиш; республика иклим шароитларига мослашган янги нав ва дурагайларни етиштириб чикариш; хишлок хужалигини Юкори хосилли ва Юкори сифатли уругаар билан таъминлаш; уругаарнинг сифати устидан давлат назоратини олиб бориш; жахон тажрибаси ютукларини уруFчиликхУ жорий этиш.
Конунда белгилаб куйиладиидек уруFчилик билан, навлар йа дурагайлар яратиш билан шуFулланадиган юридик ва жисмоний шахслар: бирламчи урурчиликнинг самарали тизимини ва урувЛар етиштириш технологиясини ишлаб чикиб, жорий этишлари; дурагайлар ,ва навларни муаллифлик гувокаомалари учун такдим этишлари; урурлар истеъмолчилари билан тузилган шартномага асосан нав ва экинбоплик сифатлари юкори булган уруыарни ишлаб чикариншари; хар бир ypyF партиясини уруыарршнг нав ва экинбоплик сифатларига караб тула-тукис хисобга олиб боришлари керак.
Копун урурлар сифатини сертификатлаш ва назорат килиш давлат марказини таъсис этди; уругаарни сотиш, четдан олиб келиш ва четга чикариш тартибини; сотилган уруFларга бериладиган кафолатлар ва урурчиликка дойр бошка хукукий масалаларни аниклаб, белгилаб берди.

  1. Урутларнинг нав ва экинбоплик сифатлари

Сабзавотчиликда юкори сифатли уругаардан фойдаланилган такдирдагина экинлар хосилдорлигини ошириш ва олинадиган махсулот сифатини яхшилаш мумкин. Урурлар сифати икки курсатгач билан: нав сифатлари (нав тозалиги) ва экинбоплик сифатлари билан белгиланади.

Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish