«h a y o t fa o L iy a t I x a V f siz L ig i»

4 m avzu. O b'ektlarni chaqm oq urish xavfldan him oyalash
y o ’Ilari. Y o n g ’in sharoitida evakuatsiya chiqish y o ’llari va
y o ’nalishlarini belgilash
Y ashin urishi va uning ta'siri. Yashin razryadlanishi ob'ektlarga 
elektrom agnit, issiqlik va m exanik ta'sir qiladi. R azryadlanish vaqtida 
kuchli elektrom agnit m aydon vujudga keladi. 
A gar yashin elektr 
qurilm alarining m etall qism lariga bevosita urilsa, m etalini bir necha 
mm ga chuqurlikda eritib yuborish m um kin. Y ashinning bino, daraxt 
va boshqa ob'ektlarga urishi (tegishi) natijasida bu ob'ektlar ichida 
yoki atrofida turgan odam lar shikastlanishi m um kin, shikastlanishning 
sababi ob'ektning odam tegib turgan qism lari orasida yoki odam
ushlab turgan ob'ekt bilan yer o ’rtasida va nihoyat y em ing odam
25

---

oyoqlari turgan ikki nuqtasi orasida yuqori potentsial paydo bo'lishi 
m um kin. Y erning o ’tkazuvchanligi kam b o ’lsa, niasalan, toshli yoki 
qum li yer b o ’lsa, yashin baland turgan ob’ektlarni ham kam uradi. 
Shuning uchun yashindan qanday him oya chorasini k o ’rish haqidagi 
m asalani yer m aydonining m uayyan qism ida yashin naqadar tez b o ’lib 
turishini aniqlagandan so ’ng hal qilish kerak b o ’ladi. Inshootlarni 
yashinning bevosita urishidan saqlash uchun yashin qaytargichlar 
q o ’llaniladi.
Sterjenli yashin qaytargichlar: a) metalli; b) tem ir betonli.
Elektr toki yoki yashin-atm osfera elektr zaryadining ta'siridan 
paydo b o ’ladigan shikastlanishlar elektrdan shikastlanish deyiladi. 
Elektr toki atm osfera elektr zaryadining organizm dan o ’tishi m ahalliy 
va um um iy o ’zgarishlarni keltirib chiqaradi. M ahalliy o ’zgarishlar 
elektr toki kirgan va chiqqan jo y lard a to ’qim alam in g kuyishidan
26

---

yuzaga chiqadi. Shikastlangan kisliiuing ahvoli (teri qoplam larining 
h o ’lligi, charchash, oriqlab ketganlik va hokazo), tok kuchi va 
kuchlanishiga k o ’ra, sezuvchanlikning yo ’qolishidan to kuyishga 
qadar ju d a turli-tuinan o 'z g arish lar sodir b o ’lishi m um kin. Bunda 
terida 
paydo 
b o ’ladigan 
shikastlar 
kuyishning 
3-4 
darajasini 
eslatadi. N ekroz keng yuzada ichkarida joy lashgan to ’qim alarda 
b o ’ladi. Shuning uchun uni dastlabki k o ’zdan kechirganda aniqlash 
qiyin b o ’ladi. K o’pincha sim m etrik y o ’llar, sochlarning kuyishi 
ko ’rinishida kuzatiladi, aksari teri giperem iyasi va teri kuyganligini 
ko ’rish m um kin. Ba'zan kuygan soha oq rangda b o ’ladi. Tok kirgan va 
chiqqan jo y d a terining kuygan sohalari k o ’zga tashlanadi. Elektr 
tokining um um iy ta'siri m iya chayqalishiga o ’xshash klinikani beradi. 
Ba'zan 
falajlik, 
k o ’rish 
qobiliyatining 
pasayishi, 
yutishning 
qiyinlashuvi kuzatiladi. O g ’ir hollarda nafas va yurak m arkazlarining 
falaji ro ’y beradi, bu soxta o ’lim holatini yuzaga keltiradi. Bunday 
hollarda zudlik bilan reanim atsiya tadbirlari kom pleksini to ’liq 
o ’tkazish lozim b o ’ladi.