«h a y o t fa o L iy a t I x a V f siz L ig i»

G idrant 
barcha jam o at binolarida o ’rnatilishi Iozim. G idrantlar 
benzin, solyarka kabi m ateriallar saqlanuvchi om borlarda b o ’lmaydi. 
G idrant olishga qulay jo y d a saqlanishi va doim foydalanishga shay 
holatda turishi lozim. G idrantning ishlash tam oyili oddiy m ateriallar 
yonayotgan 
vaqtda k o ’p 
m iqdordagi 
suvni yetkazib 
berishga 
m o ’ljallangan. 
Sam arali 
natijaga 
erishish 
uchun 
yonayotgan 
m ateriallar va uni q o ’llash sharoitlariga m os keluvchi o ’t o ’chirgich 
turini tanlay bilish, o ’t o ’chirgichni shunday jo y g a q o ’yish kerakki, u 
doim q o ’l ostida b o ’lishi, o ’t o ’chirgichlar soni y o n g ’in k o ’lamini 
nazorat ostida tutib turish uchun yetarli m iqdorda b o ’lishi lozim.
O ’t o ’chirgichlardan yanada sam araliroq foydalanish uchun 
quyidagilarni bilish zarur:
1. O ’t o ’chirish vositasini bekorga sarflam aslik uchun o ’t o ’chirgichni 
yonayotgan jo y g a yaqin jo y d a ish holatiga o ’tqazish kerak.
2. T ez harakat qilish kerak, chunki o ’t o ’chirgich qisqa vaqt davom ida 
ish holatida b o ’ladi (k o ’pikli-60-80 soniya, karbonat-angidridli-25-45 
soniya, kukunli-10-15 soniya).
21

---

3. Q attiq m odda va predm etlam i k o'pikli o"t o 'c h irg ic h lar yordam ida 
o ’chirganda, y o n g ’in alangasi kuchli bo ’lgan jo y g a oqim ni to ’g ’rilash 
va asta-sekin alangani yuqoridan pastga tomon o ’cliirish lozim.
Y onayotgan suyuqlikni chetdan o ’rtasiga tom on. asta-sekinlikda 
yonayotgan m aydonni k o ’pik bilan qoplash orqali o ’chiriladi. 
Y onayotgan 
m oddalarni 
kukunli 
o ’t 
o ’chirgichlar 
yordam ida 
o ’chirganda yonish m aydoni yuzasini kukun bilan qoplash lozim. 
K ukunli, uzlukli harakatdagi o ’t o ’chirgichlar (O G T-2, O P-2B ,O P-5, 
O P-8B ) benzin, lak, b o ’yoq va boshqa yonuvchi suyuqliklar 
shuningdek, 1000 voltgacha quvvat ostida b o ’lgan elektr uskunalarini 
o ’chirishga m o ’ljallangan.
qavo k o ’pikli o ’t o ’chirgichlar (O V P-5, O V P-IO) suyuq va qattiq 
m odda, 
m ateriallarni o ’chirishga m o ’ljallangan. U lar bilan
ishqorli m ateriallar, ularning birikm alari, kuchlanish ostidagi elektr 
asboblarini o ’chirib b o ’lmaydi.
y o n g ’inga qarshi kurashish 2 (etapdan) qism dan iborat:
- y o n g ’inni to ’xtatish (lokalizatsiya).
- y o n g ’inni o ’chirish (likvidatsiya).
Y ong’inni to ’xtatish deganda biz olovni atrofga tarqalishini 
to ’xtatish va y o n g ’inni o ’chirish uchun bor asbob va uskunalardan 
foydalanish uchun yaratilgan shart-sharoit tushuniladi.
Y ong’inni o ’chirish deganda atrofga tarqalayotgan 
y o n g ’inni 
batam om va to ’laligicha o ’chirish tushuniladi. Y ong’inni to ’xtatib 
turish va y o ’q qilish birinchi navbatda FM kuchlarining 
y o n g ’in 
o ’ch o g ’i tom onidan qutqaruv ishlari tom oniga y o ’nalish y o ’llari va 
kuygan odam larni evakuatsiya qilish (k o ’chirish) y o ’llarida am alga
22

---

oshiriladi. FM kuchlarini 
y o n g ’in kuchli bo'layotgan jo ylard an 
o ’tkazish alohida y o ’laklardan am alga oshiriladi. B uning uchun o ’t 
o ’chirishning asosiy kuchlari ja lb qilinadi. Y ong’inni o ’chirishda 
quyidagi qoidalardan foydalanish darkor.
1. Y onayotgan narsalarning ust qism iga o ’t o ’chirish asboblari 
yordam ida ta'sir k o ’rsatish.
2. Y onish jo y id a inert o ralig’ini tashkil qilish (gazli, bu g’li).
3. Y onayotgan binolarni, shuningdek yonayotgan narsalam i o ’chirish 
y o ’llarida oraliqlar tashkil qilish.
Har bir usulni alohida k o ’rib o ’tam iz:
- yonayotgan narsani o ’sha narsa yonib ketishi m um kin b o ’lgan 
haroratdan past haroratgacha sovitish. M asalan, daraxtning yonish 
harorati 1550 gradus, o ’t olish harorati esa 230-260gradus. Shuning 
uchun, yonayotgan daraxtni o ’chirish 
uchun 
uning haroratini 
230gradusdan past haroratgacha sovutish zarur va shundan so ’nggina 
u o ’chishi m um kin;
- suv sepishda olov tafitini pasaytirish. K atta kuch bilan otilib 
chiqayotgan suv yonayotgan narsadan alangani uloqtirib tashlaydi, uni 
sovitadi va y o n g ’inni b arta raf etadi.
- havo kislorodini yonayotgan narsa tom onga o ’tishini to ’xtatish. 
M asalan, 
kerosin, 
yonuvchi 
suyuqliklarni 
ochiq 
idishlarda
o ’chirishga to ’g ’ri kelib qolsa k o ’pik o ’t o ’chirgichlardan foydalanish 
m a'qul. K o ’pikni yonayotgan suyuqlikning ust qism iga yoki idishga 
shunday y o ’naltirish kerakki, k o ’pik asta-sekin yonayotgan suyuqlikni 
ust qism ini qoplab havo kislorodini o ’tkazm ay q o ’ysin. Y onayotgan 
benzin, kerosin va boshqa suyuqliklarni o ’chirishda shuningdek palas,
23

---

nam at, qum, tuproq 
va boshqa shunga o ’xshash 
narsalardan 
foydalanish m um kin. Bu narsalar 
y o n g ’in o ’ch o g ’iga tashlanib, 
kislorodni yo ’lda yonayotgan narsa tom onga yopilsa 
y o n g ’in 
osongina b artaraf etiladi.
O raliqlar 
yoki 
yonayotgan 
binolar, 
uylar 
y o ’lida 
yonish 
y o ’lkalarini 
tashkil 
qilish, 
shuningdek 
yonayotgan 
narsalarni 
k o ’chirish va portlovchi m oddalar q o ’llash.
Y ong’inga qarshi y o ’laklar alanganing keng tarqalib ketishini 
oldini olish uchun tuziladi, ularni aholi yashash joylarida, o ’rm on, 
b o g ’ zonalarida va pishib etilayotgan b u g ’doyzorlar oraliqlarida hosil 
qilinadi. Y ong ’inga qarshi y o ’lakning kengligi 50-150m b o ’lishi 
m um kin.
S hahar sharoitlarida esa buning hajm i va vaqtini qisqartirish 
uchun y o ’laklar o ’rnida m agistrallar, k o ’chalar, m aydonchalar, yam - 
yashil xiyobonlar va parklardan foydalanish mum kin.
Y o n g ’inga qarshi y o ’laklar trassasini aniqlashda, 
y o n g ’in 
chiziqini o ’sha jo y g a yetib borm aganligini hisobga olib, bu ishlar 
buldozer va boshqa texnika bilan jihozlangan harbiy bo ’linm alar 
tom onidan am alga oshiriladi. Ba'zi bir hollarda, aholi zich jo ylashgan 
tum anlarda, yong’inni tarqalishini to ’xtatish uchun, y o n g ’inga qarshi 
y o ’laklar yaratish uchun ba'zi bir binolarni b u z ish g a to ’g ’ri keladi.
Y onish zonasida inert o ra lig ’ini tashkil qilish (gazli, b u g ’li). 
Bunga achchiq is gazini yonayotgan xonaga, o ’sha xonadagi havoning 
uchdan bir qismi m iqdorida kiritilsa y o n g ’in to ’xtaydi. Yoki suvning 
b u g ’ga aylanishi oqibatida, b u g ’ning gaz bilan aralashuvi natijasida, 
yonayotgan narsadan chiqayotgan gaz bilan shunday aralashm a hosil
24

---

b o 'lad ik i, bu aralashm a y o n g 'in g a y o 'l qo'ym ayd i. B ug 'g a aylangan 
suv, oddiy suvga qaraganda 1700 m arta katta hajm ga ega b o ’ladi va 
ju d a katta m aydonni egallaydi.
Elektr sim larining usti (izolyatsiya) qism i yonayotgan paytda birinchi 
o ’rinda probkalardagi saqlagichlarni olib tashlash y o ’li bilan xonadagi 
elektr toki o ’chiriladi, shundan so ’ng binolarga o ’rnatilgan um um iy 
elektr energiyasini uzib q o ’yish m oslam asidan tok uzib q o ’yiladi. 
Shundan so ’ng alanga o ’choqlarini suv, qum , k o ’pik va boshqa o ’t 
o ’chirish m oslam alari yordam ida o ’chiriladi. Elektr toki bor simlarni 
o ’chirish ta'qiqlanadi. Uy tepasidagi alangani tezda o ’chirishga 
kirishish kerak. 
Y o n g ’inni yuqori qavatlarga tarqalib ketm asligi 
uchun zarur chora-tadbirlari k o ’rilm og ’i lozim. B uning uchun narvon 
orqali tom ga chiqish uchun m o ’ljallangan eshik m ahkam yopiladi.