32
Ёнбош
1 октябр
89
64
0.05%
Боѐвут-1
1 октябр
95
64
Сайхун
1 октябр
94
61
Чиллаки
1 октябр
93
67
Ёнбош
1 октябр
96
70
0.1%
Боѐвут-1
1 октябр
84
50
Сайхун
1 октябр
80
46
Чиллаки
1 октябр
82
52
Ёнбош
1 октябр
85
54
Жадвалдан кўриш
мумкинки, назоратда ўрганилган буғдой навлари
орасида лаборатория шароитида ҳам дала шароитида ҳам Ёнбош ва Чиллаки
навларида унувчанлик юқори фоизни ташкил қилган. Мис микроэлементининг
0.05% концентрацияси билан ишланган буғдой навларининг барчасида
унувчанлик назоратга ва 0.01% ва 0.1% концентрациясидагига нисбатан юқори
кўрсатгични ташкил қилди. Навлардаги унувчанлик 0.1% концентрацияда
кескин тарзда камайиб кетди. Бундан кўринадики
мис микроэлементининг
концентрациясининг ошиб бориши буғдойнинг унувчанлигига салбий таъсир
кўрсатар экан.
3.2 Буғдой тўқималарида мис микроэлементи таъсирида фенол
бирикмаларининг ҳосил бўлиши
Буғдойнинг униб чиқиш босқичи тупроққа экилган уруғларнинг
таркибидаги ферментатив жараѐнлар натижасида тупроқ устида ҳосил бўлган
колеоптил ва биринчи яшил барг пайдо бўлиши билан белгиланади. Буғдой
ўсимлигининг униш жараѐни ташқи муҳит омиллари таъсирида ўзгаради ва
шунингдек, бу жараѐн турли навлар ва ташқи муҳитнинг биотик ҳамда абиотик
омилларининг таъсирига нисбатан бир биридан фарқ қилади.
Бизнинг
тажрибамизда
мис
микроэлементининг
турли
концентрацияларида буғдой навларининг унувчанлиги бир биридан фарқ
қилиши кузатилди. Бунда олинган натижалар жадвалда келтирилган. Буғдой
33
навлари униб чиқиш босқичида уларнинг майса ва илдизларидаги фенол
бирикмаларининг умумий миқдорини аниқлаб чиқдик. Бунда олинган
натижалар қуйидаги жадвалда келтирилган.
3-жадвал
Мис микроэлементининг турли концетрациялари таъсири буғдой навларининг униб
чиқиш босқичидаги фенол бирикмалари миқдори
Мис
микроэлемен
тининг
концентраци
яси %
Фенол бирикмалари миқдори.(мг / ҳисобида)
Сайхун
Боѐвут-1
Ёнбош
Чиллаки
илдиз майса илдиз майса илдиз майса илдиз майса
Назорат
0,75±
0,02
8,49±0,
36
0,67±
0,02
8,37±0,
20
0,85±
0,02
9,45±0,
30
0,92±
0,03
9,49±0,
33
0.01
1,88±
0,05
10,04±
0,39
1,80±
0,12
11,60±
0,29
1,02±
0,07
9,22±0,
53
1,08±
0,05
9,58±1,
04
0.05
0,88±
0,05
8,04±0,
39
0,80±
0,12
8,60±0,
29
0,02±
0,07
9,21±0,
53
0,08±
0,05
9,58±1,
04
0.1
1,36±
0,04
12,56±
0,24
1,40±
0,25
13,50±
0,56
1,67±
0,11
10,01±
0,53
1,84±
0,04
10,32±
0,91
Жадвалдан кўриш мумкинки, назоратда
навлар орасида Чиллаки
навининг илдизида ҳам майсасида фенол бирикмалари миқдори бошқа навларга
қараганда юқори миқдорни ташкил қилди. Боѐвут-1 навининг илдизида ҳам
масасида ҳам фенол бирикмалари миқдори кам миқдорни ташкил қилган. Мис
микроэлементининг 0.01% концентрацияси билан ишлов бериб экилган буғдой
навларининг барчасида илдизида ҳам майсасида ҳам фенол бирикмалари
миқдори назоратдагига нисбатан ошганлигини кўришимиз мумкин. Навлар
орасида Сайхун ва Боѐвут-1 навлари масасида ҳам илдизида ҳам фенол
бирикмалари миқдори қолган икки навдагига нисбатан юқори миқдорни такил
қилди. Мис микроэелементининг 0.05% концентрацияси
билан ишлов бериб
34
экилган буғдой навларининг илдизида ҳам майсасида ҳам фенол бирикмалари
назоратдаги билан деярли бир хил миқдорни ташкил қилди.
Худди шу
концентрацияда навларнинг унувчанлиги назоратдагидан ҳам юқори миқдорни
ташкил қилган. Мис микроэлементининг 0.1% концентрацияси билан ишлов
бериб экилган буғдой навларининг илдизи ва майсасидаги фенол бирикмалари
миқдори барча навларда юқори миқдорни назорат, мис микроэлементининг
0.01 ва 0.05 % га нисбатан юқори миқдорни ташкил қилди. Навлар орасида
Ёнбош ва Чиллаки навларининг илдизи Боѐвут-1 ва Сайхун навлари
илдизидагига нисбатан юқори миқдорни, майсасида эса аксинча Боѐвут-1 ва
Сайхун навларида Ёнбош ва Чиллаки навларидагига нисбатан юқори миқдорни
ҳосил қилган. Бундан кўринадики мис микроэелементи билан ишлов бериб
экиш буғдой донларининг унувчанлигига ва унда кечадиган моддалар
алмашинувига таъсир кўрсатар экан. Бунда унувчанлик 0.01%да назоратдагига
нисбатан ўрганилган барча навларда 1-2 фоизга пасайган. Фенол бирикмалари
миқдори ҳам навларнинг илдизида ҳам майсасида ҳам кўпайган. Мис
микроэлементининг 0.05% концентрацияси
билан ишлов бериб экилган
навларнинг унувчанлиги ўрганилган барча навларда назоратдагига нисбатан
юқори кўрсатгични такил қилди. Фенол бирикмалари миқдори эса 0.01 ва 0.1 %
дагидан кам назоратдагидан кўпроқ миқдорини ташкил қилган. Бундан кўриш
мумкинки мис микроэлементи таъсирида буғдой ўсимлигининг вегетатив
органларида фенол бирикмалари ҳосил бўлиши кўпаяр экан. Мис
микроэлементининг 0.1% концентрацияси билан ишлов бериб экилган
навларнинг унувчанлиги энг паст кўрсатгични такил қилди. Фенол
бирикмалари миқдори эса энг юқори миқдорни ташкил қилди. Навлар орасида
Ёнбош ва Чиллаки навларининг унувчанлиги ўрганилган қолган икки навга
нисбатан юқори, фенол бирикмалари миқдори бу навларининг илдизида қолган
икки навдигига нисбатан кўп миқдорда ҳосил бўлган. Демак, фенол
бирикмаларининг илдизида кўп ҳосил бўлиши ўсимлик учун ҳимоя восита
бўлиши мумкин экан. Биз аллбатда бу ишда қисқа тарзда тадқиқот ишини олиб
бордик. Кейинги тадқиқотларда турли ташқи муҳит омилларига қарши мис
35
микроэлементининг 0.05% концентрациясидан ва унинг оқибатида ўсимлик
ички муҳитида кечадиган жараѐнларни ўрганиш
бизнинг олдимизда турган
вазифалардан ҳисобланади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
