Guliston davlat universiteti jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat kafedrasi jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Nazorat savollari
1. Jismoniy tarbiya deganda nimani tushunasiz.
2. Sportni xayotdagi o’rni.
3. Bolalar sportni rivojlantirishdan maqsad nima ekanligini biladi.
2-savolning bayoni: Shaxsiy gigiena talablarini bajarish sog’liqni saklashda uta zarur bulib, turli yukumli va boshka kasalliklarning oldini olishda axamiyatlidir. Shaxsiy gigiena koidalari bajarilishini nazorat qilishda, faqat vrachlarning o’zi emas, balki trenerlar, jismoniy tarbiya ukituvchilarining bu boradagi funktsiyalarini bajarishlari xam katta axamiyatgaega. Kasallik shaxsiy gigiena koidalarini bajarmaslik okibatida rivojlanib ketsa insonning ishlash kobiliyati pastga tushib ketadi, natijada jismonii tarbiya va sport mashgulotlari bilan shugullanishi tuxtatib ko’yiladi. Masalan, oek. panjalari oralari yalliglanishi, shilinishi, yiringli yaralar paydo bulishi, zamburugli va unga oid kasalliklar paydo bulishi ko’pincha shunday xolatlarga olib keladi. Bunday xolatlar ro’y bermasligi uchun bu borada maxsus chora-tadbirlar kurilishi kerak, sanitariya ma’rifat ishlarini olib borish juda urinlidir. Shaxsiy gigiena koidalarini bilish xar bir sportchiga, ukuvchiga zarur. Uning koidalarini ajarish salomatlik garovidir.
Teri gigienasn. Organizm tanasining ustki kismini koplagan teri bir kator fiziologik funktsiyalarni bajaradi. Terining yuza qavatida juda kup nerv okimlarining uchlari joylashgan. Shuning uchun xam teri tashqi muxit ta’sirlarini kabul kilishda birinchi analizator xisoblanadi. I. P. Pavlovning aytishicha, bosh miya, markaziy nerv sistemasi teridagi retseptorlar ork,ali ko’p tomonlama a.loqador bulib, organizmdagi fiziologik jarayonlarni boshqarib turadi. Demak, teri sezgi organ bulgani uchun katta axamiyatga ega ( xarorat, og’rik, taktil sezuvchinlikka egadir. Terining eng axamiyatli fiziologik funktsiyalaridan yana biri organizmni mexanik, fizik, kimyoviy ta’sirotlar, xamda mikroblardan asraydi. Shuningdek, teri terlashi va kup mikdorda issiklik chikarish yuli bilan qondada va tuqimalarda xosil bulgan bir kancha zararli modda, chikarib yuborib organizmni ulardan ozod kiladi.
Teri osti yog bezlari terini kurib kolishdan, ortikcha ter bilan koplanishdan saklaydi va uning elastiklik xususiyatini xam mexanik ta’sirotlarga karshi turish kobiliyatini oshiradi. U bakteritsit xususiyatga ega.
Bu xususiyatlarning xammasi terining tozaligi bilan xammaga malumki, xavodagi changlar, ular bilan ilashgan mikroblar, yog bezlaridan ajraladigan moddalar va shox kavat zarrachalari, yigilgan bakteriyalar teri bezlari teshikchalariga tikilib, ning funkiiyalari buzilishiga olib boradi. Bu esa terida dermatit yiringli kasalliklarni keltirib chikarishi mumkin.
Terida yoqimsiz xidlar, organik moddalarning buzilishi mikroblar ta’sirida parchalanishi, goxo moy kislotalarining paydo bo’lishi, teridan yokimsiz xidlar tarkalishiga sabab bo’ladi. Terining kirlanishi qichitish jarayonlarini keltirib chikaradi.
Shuningdek, ba’zi bir sport turlarida mashgulot olib borish jarayonlarida yarim yalangoch xolatda va engil kiyinib (boks, kurash, qilichbozlik va boshkadarda) kurash tushadigan jaraenda sporchilar terisi ishkalanib musobaka olib borishga tugri keladi, bunda sport kiyimlari va kostyumlardan foydalanishda yana xam terini parvarish kilish kerak buladi. Buning uchun tanani doimo issik va sovuq suv bilan yuvishni odat kilish kerak. Bir xolatni esdan chikarish kerak, ya’ni terini xar kuni issik va sovuk. suv bilan yuvish yogsizlantirib kurishiga olib borishi va terining ximoya xususiyatini pasaytirishi mumkin. Shuning uchun xam sovunning teriga mos keladigan xilini ishlatish buladi. Bunda sovundagi ishkorlarning bor-yukligini bilish zarur. Odatda, kir sovunda erkin ishkor mikdori 2 foiz, iroki sovunlarda 0,05 foyz bo’ladi. Kam ishkorli sovun ishlatish yomon bulmaydi. Xar qanday sportchi yoki jismoniy tarbiya bilan shugullanuvchi insonlar bir xaftada bir marta xammomga tushsa ayni muddaodir. Terlashning umuman zarari yuk, aksincha organizmdagi ortikcha modda olmashinish jarayon-larida paydo buladigan zararli moddalar teri orkali organizmdan chikib ketali. Ammo xammomda skameykalar, utirish joylari nixoyatda toza bulishiga axamiyat berish zarur, kerak bulsa utiradigan, yotadigan joylarni kaynoksuv bilan 1-2 marotaba yuvib tashlash uta zarur. Chunki xammomdagi utirgichlarga sog’mi, kasalmi, terisida yukumli kasallikka yulikkan odamlar xam utirgan bulishi mumkin. Natijada yukumli mikroblar yuvinish idishlari, o’tirgichlar va boshkardan sog’ odamga utishi uncha kiyin bo’lmaydi. Xammomga tushgan kishi tozalikka asosiy e’tiborni berishi kerak. Xammomga tushish xaftada ikki marotabadan oshmaslik kerak.