Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Misollar

Bosh gapdagi ega vazifasida kel- gan umumlashgan ma’no ifodalov- chi olmoshning ma’nosini izohlaydi.	sa kim-u, nima-shu, kim-o’zi, kimni-u	Oldin	Kim sening kamchiliklaringni ko’rsatsa, u sening yaqin do’sting. Kim birovga chuqur qazisa, unga o’zi yiqiladi qo’ziga nima ko’rinsa, shu uni qiziqtira boshlaydi. (Oydin) qozonga nima tushsa, cho’michga o’sha chiqadi. (M) Kimda –kim xo’jalikni siyosatdan ajralib qarasa, ualbatta boshi berk ko’chaga kiradi.(A.q.)
	-ki	Keyin	Shunisi ham borki, biz qishloqlarni obod qilish bilan xotirjam bo’lib qolishimiz yaramaydi. (R.F.)

Kesim ergash gapli qo’shma gap.
Bosh gapdagi ko’rsatish olmoshi bilan yoki boshqa so’z bilan ifodalangan kesimning mazmunini aniqlab , tuldirib keluvchi ergash gap kesim ergash gap deyiladi .
Niyatimiz shuki, har bir talaba ertaga haetda qiynalmasin.
Shunisi xarakterliki , bosh gapning kesimi o’zicha biror hukmni to’liq ifodalay olmaydi, shuning uchun ham kesimdan keyin uning mazmunini tuldirish, aniqlash uchun boshqa biror gap (ergash gap ) unga tobelanib keladi : Gapning xulosasi shuki , bundan keyin o’qish bilangina murodingizga etasiz.
Kesim ergash gap bosh gap bilan uning kesimiga kushiluvchi –ki (kim) bog’lovchisi vositasida birikadi. Vazifa shundan iboratki, o’zbek tilini ilmiy o’zlashtirmagan biron talabi qolmasin.
Kesim ergash gap bosh gapning kesimini kuyidagicha izohlaydi:
A) shu olmosh bilan ifodalangan kesimning mazmunini izohlaydi:
Gapning rosti shuki, behuda kelib ketishga hech kimning toqati yo’q.
B) Kim so’roq olmoshi bilan ifodalangan kesimni izohlab keladi. Bunda bosh gapning kesimi shaxs ko’rsatkichini ham olgan bo’ladi: Sen kimsanki, ovozingga hamma uyg’onsa.
V) Ko’rsatish olmoshi va o’rin kelishigidagi ot bilan ifodalangan kesimni izohlab keladi: Muvaffaqiyatlarimizning siri shundaki, biz tinchlik siyosatiga erinmay amal qilayo-tirmiz.
Shundan iboratki birikmasi bilan ifodalangan kesimning ma’nosini izohlaydi. Qiladigan ishing shundan iboratki, kelganlarning har biriga mana shu kitobdan bittadan berib chiqasan.
Ko’rsatish olmoshi shu edi, bo’ldi yordamchilari bilan birga kelib, kesimning mazmunini izohlab keladi. Bunda bosh gapdagi ish-harakatning turli zamonda yuzaga kelganligi ham ifodalanadi: Majlisni olib borishdagi kamchilik shu bo’ldiki, rais kun tartibini e’lon qilmasdan so’zga chiqib ketdi.
Shunisi xarakterliki, bosh gapning kesimi shuni so’zi bilan ifodalanganda, kesim ergash gapdagi mazmun endi mo’ljallanayotgan bo’ladi. Shu ediki bilan ifodalansa, kesim ergash gapdagi mazmun ilgari mo’ljallangan fikr so’zlash paytida eslatiladi.
Kesim ergash gap bosh gapning kesimi vazifasidagi shunday, shunaqa, shunchalik so’zlarining mazmunini oydinlashtiradi: Bizning xalkimiz shundayki, u mehmonning kunglini sira og’ritmaydi.