Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

35-mashq
Darsda bolalarning «hamisha aqliy tirishqoqlik vaziyati»ni vujudga keltirishga muyassar bo’lishni o’zining muvaffaqiyatli deb hisoblaydigan o’qituvchilar bor. Qo’pincha bunga yuganlik rolini o’ynaydigan, bolaning diqqat-e’tiborini no’htalab turadigan: e’tibor bilan quloq sol, deb, tez-tez eslatib turish, bir turdagi ishdan ikkinchi bir turdagi ishga keskin o’tish, tushuntirib bo’lgandan keyinoq bilimni tekshirib ko’rish (aniqrog’i, men aytayotgan narsani tinglamasang, ikki qo’yaman deb do’q-po’pisa qilish), biror nazariy qoidani tushuntirib berish bilanoq amaliy ishni bajarish zarurati singari tashqi omillar bilan erishiladi.
Bir qarashda bu usullarning hammasi faol aqliy mehnatga o’xshab ketadi: bamisoli kaleydeskopdagidek, ish turlari birin-ketin o’zgarib turadi, bolalar o’qituvchining og’zidan chiqqan har bir so’zni e’tibor bilan tinglaydilar, sinfda jimjitlik hukmronlik qiladi. Lekin bunga nimaning evaziga erishiladi va bu qanday natija beradi? Biror og’iz so’zni ham chala qoldirmasdan eshitayin deb, hamisha o’zini hushyor tutishga majbur qilish, (o’quvchi esa hali bu yoshda o’zini shunday majbur qilishga qodir emas) asab sistemasini holdan toydiradi, bolaning joniga tegadi, tinkasini quritib, madorini ketkazadi. Insonni tarbiyalashdek nozik ishda faol aqliy mehnatsiz dars chog’ida biror fursatni bekor ketkazmayman deyishdan ko’ra bema’niroq gap bo’lishi mumkinmi. O’qituvchining ishida bunday sobitqadamlik to’g’ridan-to’g’ri bolani siqib suvini ichish degan ma’noni bildiradi. Shunday «samarali» darslardan keyin bola uyga xorib-charchab qaytadi. Sal narsaga ham uning jahli chiqib, g’azablanadi. U bemalol dam olishi kerak, lekin uyga berilgan vazifasi ham bor, shuning uchun ham kitob-daftar solingan sumkasiga qarash bilanoq bolalarning ko’ngli ayniydi. (10,101)
V.Suxomlinskiy. Tarbiya haqida. T.,1977.
36-mashq
Insonning ikki umri bor, biri hayotligida, biri olamdan o’tganida, deydilar. Ikkinchi umr asosiy umr emish. Bilmadim, bu gapni qaysi donishmand o’ylab topdiykin? Bu gap bironta qorni to’q, omadi chopgan odamdan chiqqan bo’lsa ajabmas. Axir inson bu dunyoga nima uchun keladi? Yorug’ jahonning jamoliga to’ysam, rohat-farog’atda yashasam, xudo bergan umrimni odamdek yashab o’tkazsam, deydi. (S.Ahmad).
Balki bu beklar chindan ham Boburni aldayotgandir? Balki mana shunaqa beklar Axsida Umarshayx Mirzoni jardan itarib yuborib o’ldirgandirlar? Balki bular erta-indin Boburning joniga ham qasd qilishar? Birdan Boburning beg’am yurgan damlari esiga tushdi. Kechagina u tengdosh o’rtoqlari bilan ot choptirib o’ynab yurmaganmidi? Boburni chirmab aylantirayotgan dahshatli quyun mana shu qora bulutlarning shamoli emasmikan? (P.Qodirov)