Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Muhokama uchun savollar
1.Nuqtaning funktsiyalari kengayib borishi nimalarda ko’rinadi?
2O’zbek tilida so’roq belgisining qanday o’rinlarda ishlatiladi va qanday vazifalarni bajaradi?
3.Undov belgisining vazifalari nimalardan iborat, u qaerlarda ishlatiladi?
4- masala: 4.. Tire va nuqtali vergul, ikki nuqtaning ishlatilish o’rinlari.
Tire(fran.Tiret – chiziqcha, tirer – tortish, uzaytirish).Defisga nisbatan uzunroq chiziq bilan ifodalanadigan tinish belgisidir. Bu belgi gaplar, Qo’shma gap qismlari, gap bo’laklari orasidagi sintaktik munosabatlarni ko’rsatish uchun ishlatiladi.
Hozirgi o’zbek adabiy tilida tirening ishlatilish o’rinlari va vazifalari ham kengayib borayotganini kuzatish mumkin. Hozirgi kunda tire quyidagi o’rinlarda ishlatiladi:

1. 
   Ega va kesim teng munosabatda bo’lsa va quyidagrammatik xususiyatlarga ega bo’lsa:
   

- kesim ot bilan ifodalangan bo’lsa va -dir kesimlik qo’shimchasini olmagan bo’lsa; Masalan: Onam – o’qituvchi. Yotoqxona - ikkinchi uyimiz; - kesim olmosh(kishilik olmoshlaridan tashqari) bilan ifodalangan bo’lsa va -dir kesimlik qo’shimchasini olmagan bo’lsa; Masalan: Niyatimiz shu – paxtadan mo’l hosil olish.
2. Ko’chirma gapli qo’shma gaplarda muallif gapini ko’chirma gapdan ajratish uchun ishlatiladi. Bunda u yakka holda ham, qo’sha holda ham ishlatiladi. Muallif gapi ko’chirma gapdan keyin kelsa, tire yakka holda undan oldin ishlatiladi. Masalan: «qalay, Turg’unboy, xipchin qalay!» - so’raydi A’zam.(O.) Muallif gapi ko’chirma gapning ichida kelsa, tire qo’sha holda muallif gapining har ikki tomonida ishlatiladi. Bunda ko’chirma gapning tabiatiga qarab muallif gapidan keyin vergul yoki nuqta ham ishlatiladi. Ko’chirma gapning boshlanish qismidagi gap tugal keltirilsa, muallif gapidan keyin nuqta, tugal keltirilmasa, vergul qo’yiladi. Masalan: 1.« Mehnatni sev, - deydi oyim,- mehnat kishiga baxt keltiradi».2.,, Gap darsni o’z vaqtida bajarmaganingda, - deb qo’ydi akam. – O’z vaqtida bajarsang, oyinglar urishmas edi“.