Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Muhokama uchun savollar
1.1.1. murakkab qo’shma gapni ta’riflang.
1.2.1. murakkab qo’shma gap necha turga bo’linadi?
1.3.1. Murakkab qo’shma gap nitmalarni ifodalaydi?
1.4.1. Qo’shma gaplarni oddiy va murakkab deb turlarga ajratishda asosan nimalar e’tiborga olinadi?
1.4.2. Qo’shma gapning murakkab formasi, sodda formasidan qaysi jihatlari bilan ajralib turadi?
1.4.3. Murakkab qo’shma gaplar nima asosda turlarga ajratiladi?
Murakkab qo’shma gaplar turli voqea- hodisalar o’rtasidagi munosabatni, murakkab fikrni to’laroq ifodalash uchun ishlatiladi. Shuning uchun ular bog’langan (teng aloqali) uch va undan ortiq sodda gaplardan tuzilgan qo’shma gaplarni, bir necha ergash gapli qo’shma gap larni, uch va undan ortiq komponentli bog’lovchisiz qo’shma gaplarni, shuningdek, yuqorida sanalgan qo’shma gaplarning bog’langan va ergashgan qo’shma gaplar bilan aralashishi natijasida hosil bo’ladigan sintaktik butunliklarni o’z ichiga oladi.
2-masala. Bog’lanish (tenglanish) yo’li bilan tuzilgan murakkab qo’shma gap.
Uch va undan ortiq sodda gaplar o’zaro teng munosabatda bo’lsa va teng bog’lovchilar yoki shu vazifadagi boshqa vositalar bilan bog’langan bo’lsa, murakkab qo’shma gapning bog’lanish yo’li bilan tuzilgan turini tashkil qiladi. Bunday murakkab qo’shma gaplar ma’lum bir vaqtda yoki ketma-ket ro’y bergan yoki ro’y bermagan voqea-hodisalarni ifodalaydi. Murakkab qo’shma gapning bu turi ancha erkin tuzilib, ochiq gap qurilmalarini tashkil qiladi.Otdaysiz, boy, bitta-yarimta shish bor, ammo bezarar, birov borsin, dori beraman, shishlaringiz, butun illatlaringiz birpasda qaytadi. Bunday qo’shma gap kesimlarning shakllanishida ikki holat kuzatiladi.
1)komponentlar kesimlarining hammasi ba’zan to’la shakllanmaydi-shaxs –son, zamon ko’rsatuvchi element –bog’lama oxirgi gapning kesimida qo’llaniladi va qismlarning hammasiga tegishli bo’ladi. Luqmonchaning yonoqlari sariq, qarashlari qoramtir,ko’zlari katta-katta,lekin ko’rimsiz va xira edi.
Bu gapni sxematik tarzda quyidagicha ifodalash mumkin.

edi

2.Oldingi komponentldarda bog’lamagina emas,kesimlar yoki uning biror qismi qo’llanmasligi mumkin.Bunda ham keyingi komponentning kesimi boshqalariga ham tegishli,umumiy bo’ladi.