Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Muhokama uchun savollar
4.1.1. Aralash aloqali murakkab qo’shma gaplar qanday tuziladi?
4.2.1. Aralash aloqali murakkab qo’shma gap komponentlari asosan qanday mazmun munosabatlarini ifodalaydi?
Tavsiya qilinadigan asosiy adabiyotlar
1. Hamroev M. va b. Ona tili. T., 2007.
2.A. G’ulomov. M. Asqarova. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Sintaksis.T. 1987.
3.G’.Abduraxmonov va boshqalar.O’zbek tili grammatikasi.T.1999.
3. Sh. Rahmatullaev. Hozirgi adabiy o’zbek tili. T., 2006.
4. R.Sayfullaeva. Hozirgi o’zbek adabiy tili. T., 2009.
Qo’shimcha adabiyotlar:
1. A.Hojiev. Tilshunoslik terminlarining izohli lug’ati. Toshkent, 2002.
2.U.Tursunov, J.Muxtorov, Sh.Rahmatullaev. Hozirgi o’zbek adabiy tili.Toshkent, 1992 y.
3.A. Nurmanov, R. Rasulov. O’zbek tili jadvallarda.T.,1993.
4. A.Nurmonov. Gap haqida sintaktik nazariyalar. T., 1988.
4.Ne’matov H., Sayfullaeva R., Qurbonova M. O’zbek tili struktural sintaksisi asoslari. -Toshkent: Universitet, 1999. -556 b.


7-mavzu: O’zga gap va uni ifodalash usullari.
Reja:
1. O’zga gap haqida tushuncha .
2. Ko’chirma gapning grammatik xususiyatlari.
3. O’zlashtirma gap haqida ma’lumot.
Tayanch tushuncha va atamalar.
Gap. So’zlovchi, muallif. Muallif gapi. O’zganing gapi. Ko’chirma gap. Muallif gapining kesimi, o’zganiki bo’lmagan ko’chirma gap.
1-masala: O’zga gap haqida tushuncha.
Ma’lumki, gaplar so’zlovchiga munosabatlariga ko’ra ham turlarga bo’linib ketadi. Ba’zi gaplar so’zlovchiga tegishli bo’lsa, so’zlovchining o’z mustaqil fikri bo’lsa, ba’zi gaplar so’zlovchiniki bo’lmay, boshqa birovlarga tegishli bo’ladi. Boshqalarga tegishli fikrlarning ishlatilishi tabiiy bo’lib, deyarli barcha uslublarda qo’llanadi. Buning boisi shundaki,so’zlovchi hamma vaqt ham o’z fikrinigina bayon etib qolmaydi, u ba’zan o’zganing gapini ham o’z nutqi ichida ishlatadi. O’zganing gapini ishlatuvchi shaxs muallif, uning gapi esa muallif gapi deyiladi.
Muallifning biron bir shaxs fikrini o’z nutqi ichida keltirishi o’zganing gapi deyiladi.
Ba’zan muallifning yoki so’zlovchining o’z gapi yoki o’ylagan fikri ham o’zganing gapi shaklida beriladi. Masalan: Men nima qilishimni bilmay: «Bu yoqda nima qilib yuribsan?» -dedim. Mening yo’qlab kelganimni ko’rsa, dalda bo’ladigan biron so’z aytsam, zoraki darmon bo’lsa, deb kutdim.
Bundan tashqari yana shunday hollar ham borki, ba’zan qushlar, hayvonlar tovushi yoki ba’zi predmetlarga nisbatan ishlatiladigan undov va taqlidiy so’zlar ham o’zganing gapi shaklida beriladi. Haligina pashsha «g’ing» desa eshitiladigan jimjit hovli qiy-chuvga to’ldi. Afandi « shish-shish» deb eshagini to’xtatdi.
O’zganing gapi turli shaklda ishlatiladi. Bularning asosiy ko’rinishi ikki xil: 1) Ko’chirma gap; 2) O’zlashtirma gap.