Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Qo’shimcha adabiyotlar:
1. A.Hojiev. Tilshunoslik terminlarining izohli lug’ati. Toshkent, 2002.
2.U.Tursunov, J.Muxtorov, Sh.Rahmatullaev. Hozirgi o’zbek adabiy tili.Toshkent, 1992 y.
3.A. Nurmanov, R. Rasulov. O’zbek tili jadvallarda.T.,1993.
4. A.Nurmonov. Gap haqida sintaktik nazariyalar. T., 1988.
4.Ne’matov H., Sayfullaeva R., Qurbonova M. O’zbek tili struktural sintaksisi asoslari. -Toshkent: Universitet, 1999. -556 b.


8-mavzu: Matn sintaksisi
Ajratilgan vaqt : 2
Mavzu bo’yicha asosiy masala(savol)lar

1. 
   Matn va uning turlari .
   
2. 
   Sintaktik butunlikning semantik –sintaktik yaxlitligi .
   
3. 
   Sintaktik butunlik tiplarining bog’lanishi .
   

Tayanch tushuncha va atamalar.
Matn, makromatn, mikromatn, matnshunoslik va tilshunoslik. Supersintaktik butunlik. Murakkab sintaktik butunlik, yuqori darajadagi sintaktik butunlik.Mavzu va uning umumiyligi,mavzu yadrosi.Kommunikatsiya,tema,rema zanjiri.Tashqi signal.Anaforik va kataforik vositalar,grammatik almashish, semantik yaqin so’zlar.
1-MASALA .Matn va uning turlari
Matn sintaksisi tilshunoslikning yaqin vaqtlarda muamalaga kirgan lisoniy kategoriyalardan biridir .Matn gapdan katta sintaktik birliklarni aniqlash jarayonida kashf kilingan hodisadir .Unga quyidagicha ta’rif berish mumkin: Mazmun tugalligi, tuzilish, bog’lanish vositalari, ohang va uslub jihatdan o’ziga xos xususiyatga ega bo’lgan nutq parchasi matn deyiladi.
Matn ikki turli bo’ladi :makromatn va mikromatn .
Makromatn matnshunoslikning o’rganish ob’ekti hisoblanadi.Yozilgan yoki bosilgan, aytilgan nutq, kitob, gazeta, jurnal va shu kabilarning rasm, jadval, bezaklardan boshqa qismi, rasmiy hujjatlarning sharh va izohlardan boshqa qismi, musiqa asarlariga asos bo’lgan so’zlar, she’rlar makromatnning ko’rinishlaridir .
Mikromatn tilshunoslikning o’rganish ob’ekti,yuqori darajadagi sintaktik birlikdir.Mikromatn tilshunoslik nuqtai- nazaridan yuqorida zikr etilganidek yuqori darajadagi sintaktik birlik, murakkab sintaktik butunlik, supersintaktik butunlik sifatida qaraladi .Demak, ularning asosida bir hodisa yotadi .Biz supersintaktik birlik (keyingi o’rinda SSB) atamasini ma’qullaymiz,chunki unda gapdan katta ,yana ham aniqrogi, eng katta sintaktik butunlik ma’nosi aniqroq ifodalangan .