Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Tartib sonlar. Predmet miqdorining sanoq tartibini bildirgan son so`zlar tartib sonlardir. Tartib sonlar sifat so`zlarga yaqin bo`lib, ulardek predmet belgisini bildiradi.
Tartib sonlar sanoq sonlarga -nchi go`yo -inchi qo`shimchalarni qo`shish bilan hosil qilinadi:to`rtinchi boskich kabi. Sostavli sonlardan tartib son yasalganda -nchi go`yo -inchi qo`shimchasi eng so`nggi so`zga qo`shiladi: bir ming tukkiz yuz tukson uchinchi yil kabi.
Ba'zan -lamchi qo`shimchasi ham tartib son hosil qilishda ishtirok etadi. Bunda predmetning tartibiga ko`ra belgisi emas, balki sanaladigan voqea hodisalarning tartibi, sirasini ifodalaydi. Uning ikkita aybi bor: birlamchi jussadan bergan emas, ikkilamchi xotinidan ko`p urush eshitadi (A. K.)
-nchi, -inchi qo`shimchalari so`z yasash ham mumkin, buni uning tartib son hosil qilishdagi vazifasidan farqlash lozim bo`ladi. M: gulning birinchi gunchasi kuttirib ochildi (S. A.) Bu shubxasiz, bizning yutugimiz, lekin ikkinchi tomoni ham bor, esdan chikarmaslik kerak (A. K.) Bunda «ilk», «oldingi», «avvalgi», «boshqa» kabi modal ma'nolar yasaladi.
Tartib sonlar otlar bilan grammatik munosabatga kirishganda, ikki holat seziladi:
sonni ifodalovchi tartib son: 4 boskich, 10 sinf kabi, mazmunan sifatga yakin turgan belgi ma'nosini bildiradi. Bunda predmet tartibi emas, uning xususiyati, belgisi e'tiborga olinadi M: birinchi sort paxta, ikkinchi nav urug kabi.
Tartib son arab rakamlari bilan yozilganda chizikcha kuyiladi (sana bunga kirmaydi). Rim rakamlari va sana bildiruvchi arab rakamlaridan so`ng chizikcha kuyilmaydi. 5-uy, 5 may kabi.
Sonlarning otlashuvi
Son so`zning ot turkumi vazifasini bajarishga xoslangani uning otlashuvi ( substantivatsiya) deyiladi. Son so`z mavhum tushuncha ifodalasa , u ko`pincha otga yakinlashadi, uning vazifasini bajaradi. Aniq predmet tushunchasini ifodalagan so`z bilan biriksa, belgini ko`rsatadi- aniqlovchi bo`lib keladi. Son so`z otlashib, ot turkumi uchun xos bo`lgan egalik , ko`plik,kelishik qo`shimchalarini olib, gapda ega, to`ldiruvchi va qaratqichli aniqlovchi bo`lib keladi. M ; Besh unning yarmi. Olti ikkiga koldiksiz bo`linadi kabi.son so`zlar otlashib aniqlanmish olganda ot sondan oldin kelishi mumkin: olmadan to`rttasini oldim deb qo`llash mumkin (to`rtta olma oldim urnida). Son gapda aniqlovchi, otlashganda ot kabi sintaktik vazifalarni bajarib keladi. Son so`z hech kachon o`ziga aniqlovchi olmaydi.