Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

и» С М у т а л л м б о в. Мо[|фология иа лексика тарихидам кис-
кача очерк, 2 )—бет.
К. Л1, Г а л к м м а - Фсдорук и л]>. 
Сонрсмемным русский
Я
1
ык, ч. . . 7'-бет.
9Г>
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

коллаиыў жагыиаи шсклсиии, өгкен заман картинасыи 
әдебий шыгармаларда Оанилаўда. сондай-ак ескн жазба 
иускаларда жнГш колланылады.
3) Дналсктлик неологизмлер
Халык турмысы ҳәм маденнятыныи күн сайын өси- 
ўн онын тилиниц лексикасында жаца сөзлерди пайда 
огсдп. Тплдиц сөзлик қатламында дәслеп неологизм 
тү|)пндс паида болған сөзлер кем-кем кец қоллаиыла 
баслайды да. неологизм болыўдан қалып, күнделикли 
турмыста актив қолланылатуғын дэрежеге жетеди. 
Диалектгеғи неологнзм сөзлердиц қолланыў шецбери, 
пайда болыў дәўнрлери ҳэр қыйлы.
Әдебий тнлде қолланылатуғын 
м әўлет . ўақыт
сөз- 
лерн диалектте 
маўрит
формасына нйе. Ол ҳәдийсе- 
пнц ўактына байланыслы қолланылады. Мысалы: 
Кри-
зис—аўырыўдыц айығыўын билдиретуғын маўрити
(А. Бекимбетов. Аўыр тағдирди жениўшилер. Нөкис, 
1957, 154, 247-бет).
11еологизмлердиц бир топары Октябрь революцня- 
сыиан сонғы ўақыгта пайда болған.
Диалект лекснкасында турмыстыц ҳәр кыйлы тараў- 
ларына байланыслы рус тилинен диалектке кирип, он- 
да жасаўшы халықлар тилинде дәслеп неологизм ре- 
тинде колланылған сөзлер бар. Мысалы:
Ыработиш
/эд. 
рабочий\\ Бирдъй со ырабо/пишлық
та журдим..
/
рой
әд. 
герой , қаҳарман \ Партсъезде грой бар-
го
, 
со мениқ ж ийэш ш
/Акб/.
М идал
эд. 
медаль/: Одан басқа нидал бар
/П-хан/.
Ордыр
/әд. 
орден\\ Ордыр жоқ
/11-хан/.
Пэселкэ
/ 
;пэсәлкэ\
/ 
пасэлкэ 1зхпосёлок!-бир
тнпге 
салынған турак жайларға ийе коныс, посслок; 
Пэсэл-
кэниқ ичиндэ бираз майда б а лла р бар
/Акб/. 
Бурын
уозимиз пэсэлкэ болып йедик. Халы қларды пасэл-
кэгэ нықарып.. .
/Акб/.
Әнжинэр
/әд. 
инженер) -,
Бнринши эижинэр арқалы 
салынған Төрткүл /Досб/.
Келгнрнлген мысаллардағы 
мидал, ордыр, пэсэлкэ ;
/ 
пэсэлкд
' / 
пасэлкэ, энжинэр
диалектлик сөзлери куб- 
ла диалекпе дәслеп неологизм сөзлери қатарында та- 
пылсн, соцынап неологнзм болып саналмай, карақалпақ
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

гклпнин ти/1каргы сөзлери мепен бирдей колланыў до- 
рсжесине көтернлди.
Совет ели биринши рет жер жубайын аснан әле- 
мине ушырды Усы ўакыяга байланыслы 
спутник
сб- 
зи неологпзм түринде пайда болды. Ватыс Германия- 
лан шыгатугын „Ди вельт“ газегасы русша 
спутник
сөзи ҳаққында былай деп жазды; „Жер шары әгира- 
пында ушып жүрнўшн ҳәр бнр жасалма Лй-келешек 
ўақытта да русша 
спут ник
сөзн менен аталады* („Прав- 
9-декабрь, 1957-ж). 
Спутник
басқа туўысқан ха- 
лықлар тнллериндегндей-ак, қаракалпақ әдебнй ти- 
липде, сондай-ақ онын кубла диалектннде де өзгерис- 
сиз 
спут ник, Ж ер ж олдасы, )к е р жубайы,
түринде 
қатар коллаиылады.
Спутник
сөзп ҳәзир қен масштабта қолланып, он- 
ьщ неологизмлик характери онша сезилмейди дерлик.
Солай етип, қубла диалект лексикасындағы неоло- 
гизм сөзлер өзлеринин хызмет етиў өриси бойынша 
ҳәр турли болыўы менен бирге белгнли бир ўақыгта 
жана мәнили сөз түринде танылса да, улыўма халық 
массасы әбден өзлестпргеннен сон өзинин неологизмлнк 
сыпатын жойылгатуғын сөзлер.
Диалектлик неологизмлер ҳәр түрли функцияда 
күнделикли турмысгағы өзгерислерди көрсетиў, жана 
атамалардын келип шығыўына байланыслы коркем әде- 
бий шығармаларда стилистпкалық мәни бериў ушын 
қолланылады.