Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

ш К. Л л л а и а з а р о н т ы и 1962-жылдыц гүзимде Шымбай
рлГюпыпда жыйиаган диалекто.кимялык материалы, №1 дэшер,
94-бет.
99
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1\дрыз қаўум —
бслгилн, минпетли түрде ислеўте 
тнйисли хызмет: 
М еницбир қарыз қаўумум бар
(Досб).
Қаттырақ т ут п а лы
-кадағалау, катаиырақ услаў, 
мыклап қолда сақлаў: 
ЙенОи келэ гоиса, қаттырақ
тутпалы.
Қолым өзинэ а ў ур —ө
зин жаман сезнў, ўақты хош- 
лытыболмаў; 
йеки қолым өзимз аўур болды дейди.
Қолын ҳадаллат қан блла—
еле ер жетпегеп, жас- 
бала еди д<м ен мәннде: 
Мен келгендэ қолын ҳадал-
лат қан бала еди
(II -хан).
Қуры қары лпақ—
тек гана карақалпақ деген мазмун- 
да айтылады; 
Ҳэзир бир збина, қуры қарылпақ.
Қушмақ болы ў—
баланыц әкеси ҳәм анасы екеўи 
ҳәр қыйлы еки миллегтен болыўы; 
Энди буда қуиш ақ
буғаны да.
М азалы йигит —
минез-кулқы, огырыс-турысы жак- 
сы, тәртапли.
М айласқан эқ ги и е—
кызықлы, жанлы, мазмунлы 
сөйлесиў, әцгиме айтыў... 
М айласқан эқгимениқ ара-
сында онық жаназзсын яддан шығарып ж ибериппиз—
а ў...(
А. Бекимбетов. пГ’урес“, 23-6.)
Матам тутыў —
қапаланыў, кайғы шегиў, уўайым- 
лаў, ойланыў; 
Не болды буншама. матам тутқан
т ул қатындай гүрсинип...
(А. Бекимбетов, „Гүрес“... 
149-6).
М аиш болы ў—
сәйкес келетуғын кағазы болыў (кар- 
та ойынында). 
Машы болса машы менэн бас ( наш —
сәйкес, коланлы, ККРС., 449).
Мүдүр й ет уў—
тоқтаў, иркнлис жасаў, мудириў: 
Мүоүр йетип кулаған жери жоқ
(Ақк.).
Нышаны болы ў—бнр
нәрсенин белгисн болыў, өзи 
1
уўралы билдирнў: 
Сондай бир нышаны
б
олды бал-
ларда
(Н.-хан).
Ойран б о лы ў—
бнр нәрсенин аты жынин билмсй 
албыраў, сасып қалыў, не иелерин билмеў: 
Дым ойраи
болды
(Ақб)
Олыйып қараў—
жақтырмаган тур билдирип, кеўнл- 
еиз, адамныц бетине тигиле караў. Бул дизбек әдебин 
шыгармаларда да ушырасады: 
Неге сен мағин олыйып
қарайсақ, сыйырықнық иши жарылды, жаны жай
жай тапты,— деп Өскинбай суўырылып, жап бетке
қарай жүрип кетти
(А. Бекимбетов, „Гүрес“, 142- 
бет).
100
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Өшшэткэ ж азыў—
ҳүкиметтиц басшы органларыиа 
хат, т. б. жазыу: 
Өкимэткэ жазады.
Өкшэ беруў—
бнр жердсч! орын аўыстырыў, басқа 
жерге кетиў: 
Йаўмыт кем-кем вкшэ берди.
Ўөргэ ж ү з у ў -
алдыиа қараП талныныў, исп сәтли 
болыў: 
Ўөнэрли ўөргэ жүзэди.
Өрсақы гэп —
өтирик. бийкар айтылған сөз, хабар: 
Пешаханасын урлады дегэн бшр орсақы гэпқо
(Досб.).
Пақырда пақыр—
пақырлатып, қурылдатып тартыў 
(темекн т. б). 
Лақырда-пақыр шылым тартып атыр
(Аққ.).
ПеШм алдынан шыққан—
бахытлы болыў, биреўдин 
исинин табыслы аякланыўына байланыслы (Бир. орапы)
Посқынчылық, боган —
посыў, азап көриў, булиниў: 
Посқытылық, ачарчылық боганю.
Сап боған к ү н —
таўсылған, пнткен күн; 
Усу алм а
сап боган күнү мен өлэмэн дийди
(Ийш.),
Сап бомаў—
таўысылмаў, питпеў: 
Әке шешэмиз
он тыйын берса, ол сап болмайды
(Акқ).
Саўатын чықты —
саўагын ашты, билимли болды; 
Мектеп көрмэсэ дэ саўатын чықты ўо.
Сөздиқ сырағысын
яйшуў—сөздин жөнин, псгин тий- 
карғы мәнисин айтыў. Бул сөз әдебий шығармала; да 
да ушырасалы.: 
Те
к 
свздиқ сырағысын айтып атыр-
ғаным-ғ
ой! (А. Бекнмбетов. Аўыр тәғдирдн жениўши- 
лер, 166-бет).
Сығып ж идэруў—*>бпм\\
тәртнике салып. қатты ай- 
тыў, критикалаў т. б : 
Сығып жибэрип йеди
(Н.-хаи).
Сырнай өшпэў — ҳ е
ш нәрсе де өгкермеў: 
Бизлердэн
оған сырнайам вткэн жоқ
(Аққ.) Шымбай говорын- 
да: 
сырнайынан бир нэрсе ўвтсэ
,н* деи айтылады.
Тақыўа болы ў—
окыған, биреўден еситкен қандай 
да бир хабарды ядында саклаў, аны, сезими күшли 
болыў; 
Гейбирэў мақыуа болады
(И.-хан).
Тамағы бүлкүлд эў—бчр
нәрседен дәме етиў, оз 
ойындагы нәрсесин айта алмаў: 
Тамағық бийтип бүл-
килдэп бара берэди дэ.
Тасырлатып қуўыў — ҳеш
қандай себеп ҳәм жағ- 
дай менен санаспай, кыйын, қыстаўлы түрдс тийисли