|
1.5. Grafitli rudalardan umumiy foydalanishni texnologik baholash
Grafit-mexanik mustahkamlikni juda yuqori haroratgacha saqlab turuvchi polimer.
Grafitning bir qator xossalari uning o’ziga xos tuzilishi bilan belgilanadi. Asosiy
tekisliklar bo’ylab grafitning kuchi boshqa har qanday materialdan yuqori bo’ladi.
27
Grafitning salohiyati, eng bardoshli va termik chidamli materiallardan biri sifatida hali
to’liq ishlatilmagan.
Grafit rudalariga yagona sanoat talablari mavjud emas. Standartlar va texnik
xususiyatlar faqat grafit konsentratlari uchun ishlab chiqilgan. Grafit sifatining asosiy
mezonlari iflosliklarning hajmi, tuzilishi va tarkibidir.
Tiniq kristalli grafitli rudalar tarkibida 1-2%gacha boyitilishi ham mumkin,
yashirin kristalli grafitli rudalar tarkibida 20%dan ortiq grafit bo’lganda boyitilmasdan
ishlatiladi.
Kristalli grafitning ichki konlari rudalari grafit karbonining kam miqdori bilan
ajralib turadi, shuning uchun ularni boyitish grafit sanoatining rivojlanishida hal
qiluvchi omil hisoblanadi.
Grafit rudalarini boyitishning asosiy usuli flotatasiya hisoblanadi. Tadqiqotlar
shuni ko’rsatadiki, garfitning flotatabiiyligi keng farq qiladi: yaxshi (aniq kristalli
grafitning kata konlari mavjud bo’lganda ) juda kambag’al (yuqori tarqalgan grafit
konlari bo’lgan rudalarda).
MDH mamlakatlarida 50 dan ortiq kon va grafitning rudalari, shuningdek sun’iy
garafit ham flotatsiya, minerologik-petrografik, kimyoviy, termik, roentgen va spectral
usullarda bo’ysundiriladi. Yaqinda o’rganilgan Sverdlobsk viloyatining grafit rudalari
ularning to’liq va kompleks ishlatilishini hisobga olgan holda o’rganildi. Texnologik
xossalariga ko’ra barcha rudalar uchta asosiy turga bo’linadi: tiniq kristalli rudalar,
tiniq va yashirin kristalli rudalar, va yashirin kristalli grafitli rudalar. Tiniq kristalli
turdagi rudalarda asosan 0.1mm yoki undan ortiq o’lchamli parchalar bilan ifodalanadi,
rudadagi grafit karbon 0.7-6.0 % ni tashkil etadi.
Aniq va yashirin kristalli grafitli rudalarda skalyar va zich kristalli grfait ustunlik
qiladi. Umumiy uglerod miqdori 0,5-12% dan farq qiladi, kamdan-kam hollarda 60%
yoki undan ko’p bo’ladi.
Kriptokristall rudalar turida grafit nuqta sekreti va o’lchami 0,1-0,3 mm bo’lgan
eng kichik agregatlar ko’rinishida bo’ladi, atomlashgan farq ustunlik qiladi. Grafit
tarkibi keng farq qiladi – 90% yoki undan yuqori.
Grfaitning yuqori tabiiy flotatsion aktivligi suzib yuruvchi materialning neytral
yuzalari tomonidan yaratiladi.
28
Kuchsiz birikmagan bog’larga ega bo’lgan bu sirtlar grafit qatlamlari parchalanib
ochilganda hosil bo’ladi.
Sirtlarning bunday ochilishi ososiy tekisliklarning katta-kichikligi bilan yaxshi
kristallangan grafitni maydalashda sodir bo’lishi mumkin. Bunday grafitlardsa kuchli
murakkab bo’lmagan bog’lar bilan silliqlash vaqtida ta’sir etuvchi chetki atomlarning
nisbati ahamiyatsiz bo’ladi. Bu juda muhim, chunki chetki atomlar yuqori noturg’unligi
tufayli faol markazlar bo’lib, tashqi muhit kislorodi bilan energetic jihatdan o’zaro
ta’sirlashadi. Ular kislorodli qutblangan sirt flotatsiya aktivligini hosil qiladi.
Shuning uchun asos tekisliklarining diametric kamaygani sari grafitning
flotatasion xossalari kamayib boradi va karbon panjara uchlaridagi chetki atomlarning
nisbati ortib boradi ( bu kriptokristall grafitlarda kuzatiladi).
Xuddi shuning uchun ham tiniq-kristall grafit quyi reaktivlikka ega, ular
oksidlovchi jarayonlar davomida kam faol bo’ladi. Ularning yonishi kriptokristall
grafitga nisbatan yuqori temperaturada sodir bo’ladi. An’anaviy silliqlashdan keyin
tiniq kristalli grafitning yangi yuzasi suv bilan yomon namlanadi; ular kerosinning
kichik sarfi (0,5 kg/t gacha) bilan yaxshi suzadi.
Kichik asos tekisligiga ega bo’lgan juda kichik kristallitlardan tashkil topgan
kriptokristall grafitlar faol atomlarning ko’payishiga ega. Bu esa yuza gidratlanishining
ortishiga, flotatsiya faolligining pasayishiga va kollektor sarfining ortishiga yordam
beruvchi ko’plab qutbli-vodorodli majmualarning hosil bo’lishiga olib keladi.
Grafitning reaktivligi grafitning tuzilishi, strukturaviy xususiyatlari va sirt
xossalarining nuqsoniga mezon qilib olinadi.
Grafitning flotatsiya faoliyatini belgilovchi reaksion xossalarini aniqlash uchun
quyidagi tadqiqot usullari ishlab chiqilgan:
-
kislorod oqimida uglerodning interval yonishi;
-
rentgen analiz natijalari asosida chetki grafit atomlarining nisbiy sonini aniqlash;
-
termik tahlil natijalari asosida grafit faolligini sifat jihatdan aniqlash;
Flotatsiya tabiiyligi, yonish va grafitning kristalli tuzilishi o’rtasida o’rnatilgan
qarama-qarshilik grafitning sifatini va grafit rudalarining texnologik xususiyatlarini
uzoq muddatli baholash uchun tavsiya etilgan usullardan foydalanish imkonini beradi.
Intervallarni kuydirish usuli va termik (termik og’irlik yoki derivatografik) analiz
29
ma’lumotlari grafit moddasini oksidlashning temperature intervallarini va shu bilan
uning sifat va texnologik xossalarini belgilash imkonini beradi.
Grafitning rentgenologik tahlili kristallitlar o’lchamini, grafitatsiya darajasini,
chetki atomlarning nisbiy sonini hisoblash, konsentratdagi aralashmalarni aniqlash
imkonini beradi.
Grafit rudalarini o’rganishning ishlab chiqilgan usullari rudani kam vaznli
namunalarda texnologik o’rganish, shuningdek, texnologik xaritalash (VIMC usuli
yordamida) va grafit qazib olishning istiqbolli yo’nalishlarini kelgusida qidirish va
o’rganish uchun tanlash imkonini beradi. Ko’rsatilganidek, boyitishning flotatsiya
usuli grafit rudalari uchun eng maqbulidir.
Rudaning asosiy flotatsiyasidan keyin boyitish darajasi 20-40 ga yetadi. Asosiy
flotatsiya oldidan grafit rudasini maydalashning optimal o’lchami 0,5-0,01 mm yoki
50-60% sinf -0,74 mm oralig’ida bo’ladi. Grafit flotatsiya sxemalarining o’ziga xos
xususiyati-ko’pik mahsulotlarini qayta tozalash orasidagi davriy qayta silliqlashdir.
Qo’shimcha silliqlash grafit donachalarini ochish va ular yuzasining flotatsiya faolligini
tiklash uchun ham xizmat qiladi.
Grafit rudasidan integral foydalanish maqsadida boyitish chiqindilarini batafsil
o’rganish lozim.
Kristalli grafit rudalarini qayta ishlash vaqtida ularning hosildorligi 80% yoki
undan ko’pga yetadi. Bu chiqindilar refrakter, shisha va keramika sanoati uchun
qimmatli xom ashyo bo’lib xizmat qilishi mumkin.
Chiqindilarni istiqbolli metal bo’lmagan xom ashyo sifatida baholash va
keyinchalik sinovdan o’tkazish A.K Sidorov va M.A.Buxmanning ilgari ishlab
chiqilgan usullariga muvofiq amalga oshirilishi kerak. Amalda Sverdlovsk viloyati
grafit rudalarini flotatsiya yo’li bilan boyitish darzlaridan va magnit ajratish (temir o’z
ichiga olgan minerallar va iflosliklarni olib tashlash uchun) kvars mahsuloti olindi-
maydalangan kvars, quyish ishlab chiqarish uchun marmalit xom ashyosiga bo’lgan
talablarni qondirildi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
