“Grafitli konlar minerallarining boyitiluvchanligini ilmiy asoslash”

 
 
1.4. Grafit rudasini boyitish usullari va sxemalari
Grafit rudalarini qayta ishlashda ma’lum boyitish usullaridan foydalanish 
imkoniyati grafitning tuzilishi, hosildor jinslar va zararli aralshamalarning tabiati va 
mahsulotning maqsadi bilan belgilanadi.
Ba’zi juda boy rudalar uchun qo’lda saralashdan foydalanish kerakli sifatli 
mahsulotni olish imkonini beradi. Qo’lda va radiometrik saralash kriptokristall 
rudalarini boyitishning asosiy usullari bo’lib, ular uchun boyitishning boshqa usullari 
samarasiz hisoblanadi. Grafit va chiqindi jinslarning har xil parchalanganligiga 
asoslangan kriptokristall rudalarini boyitish uchun qo’lda saralsh bilan bir qatorda 
tanlab maydalashdan ham foydalaniladi.
Flotatsiyadan foydalanish juda kambag’al grafit rudalarini 3-5% grafit tarkibida 
boyitish imkonini beradi. [41] 

---

24
Grafitning suzib yurishi uning kristallari o’lchamiga, aralshmalar tabiatiga va 
yuzaning oksidlanish darajasiga bog’liq. Uning flotatsiyasi odatda soda, ohak yoki 
sulfat kislota tomonidan yaratilgan ishqoriy (pH8-10) yoki kislotali (pH4-5) muhitda 
kerosin va ko’pikli agent (qarag’ay yog’i, T-80 va boshqalar)bilan amalga oshiriladi. 
Tog’ jinslari minerallarining, ayniqsa karbonatning depressiyasi uchun suyuq shisha 
ishlatiladi; slyuda flotatsiyasi uchun (agar u rudada mavjud bo’lsa)natriy ftorid 
ishlatiladi. Grafitning skalyar shakli, uning nisbatan past zichligi va tabiiy gidrofibligi 
yirik zarrachalarning suzib yurishiga imkon beradi. 
Skalyar rudalar eng oson boyitiladi, zich va kriptokristall rudalar esa ancha 
qiyinlashadi. [42] Kriptokristall grafit donachalarining sekinroq flotatsiyasi, ular 
yuzasining kata gidrofilligidan tashqari (katta tarozilarga nisbatan), ko’pincha grafit 
flotatasiyasiga susaytiruvchi ta’sir ko’rsatuvchi kriptokristall rudalarda organik 
moddalar mavjudligi bilan ham bog’liq.
Grafitli rudalar uchun flotatsion boyitish sxemalariga uchta asosiy talab mavjud: 
minimal maydalash xarajatlari, dag’al qatlamli grafit konsentratining maksimal 
hosildorligi va konsentratlarning kam kulliligi. Silliqlash xarajatlarini kamaytirish 
maqsadida, dum quyruq qismi (-0.074 mm sinf 45-55%gacha) qo’pol silliqlash so’ng 
asosiy (ruda) flotatsiya operatsiyalari allaqachon izolatsiya qilingan grafit rudalari 
uchun xos.Faqat konsentrat oxirgi kattalikkacha eziladi. Qimmatroq va kamyob dag’al 
donali garfit konsentrati (+0.2mm) hosildorligini oshirish uchun grafit bilan 
akslantirishdan ozod qilingan bo’lib, tog’ jinslarini olib tashlash bilan ko’p bosqichli 
sxemalar qo’llaniladi. Konsentratsiyalarni kamaytirish uchun ular grafit zarracharining 
yaxshi suzib yurishiga asoslangan holda qayta-qayta tozalanadi. Odatda, qo’pol 
konsentrat olti-sakkiz marta tozlanadi va ikki-to’rt marta qayta maydalanadi. [43]

---

25
Rasm .1.5. Zavalevskiy kombinati zavodida grafit rudasini boyitishning 
texnologik sxemasi 
93-95% dan ortiq uglerodni o’z ichiga olgan tayyor konsentrat 90% dan ortiq 
qazib olish bilan quritilgan va hajmi bo’yicha alohida sinflarga tasniflanadi. Flotatasiya 
chiqindilarni odatda past-sinf quyish garfit sifatida ishlatiladi. 
Tanlab maydalash ko’pincha kriptokristall rudasini boyitish uchun ishlatiladi. 
Maydalangan rudaning barabanli ekranlar yoki havo ajratgichlar yordamida keying 

---

26
tasnifi grafit tarkibida farq qiluvchi bir necha faraksiyarni olish imkonini beradi. Tanlab 
silliqlash uchun bolg’ali kruverlar, diskli va markazdan qochma tegirmonlar ishlatiladi.
Grafit rudalarini boyitish uchun kimyoviy va termik usullardan ham foydalanish 
mumkin.
Kimyoviy boyitishda past haroratlarda grafitning kimyoviy inersiyasidan 
foydalanadi. Rudaga kislota bilan ishlov berilib, unda bo’sh jins eritiladi. Karbonat 
angidrid minerallarini eritishda sulfat va xlorid kislotalarning kuchsiz eritmalaridan 
foydalaniladi. Pirit va magnetit xromepik yoki nitrat kislota qo’shib shu kislotalarning 
kuchli eritmalari bilan chiqariladi. Kimyoviy boyitishning yuqori xarajatli va past 
samaradorligi hamda zararli mehnat sharoitlari bu usuldan faqat an’anaviy boyitish 
usullari bilan olingan konsentratlar (rafinatsiya) sifatini yaxshilash uchun foydalanishni 
cheklaydi.
Termik boyitish maydalangan grafitni elektr pechda 2200-2500
0 
C gacha 
qizdirishdan iborat. Shu bilan birga kul hosil qiluvchi aralashmalar bug’lanib, grafit 
qayta kristallanadi, natijada kristallar kattalashadi va grafitning sifati yaxshilanadi. Bu 
usul 1-6,1% kul tarkibida (termik rafinatsiya) juda yuqori tozalikdagi grafit ishlab 
chiqarish uchun ishlatiladi. Termik boyitish rudalar va konsentratlarga kamdan-kam 
qo’llaniladi. Ko’pincha bu jarayon ko’mirdan sun’iy grafit olish uchun ishlatiladi.
Tabiiy grafitdan tashqari portlash o’chog’I graffiti ham boyitiladi. Portlash 
o’chog’I grafit to’kilish vaqtida sovigani uchun erigan cho’yandan parrak shaklida 
kristallanadi. Chelakdagi cho’yan yuzasiga metall tomchilar ham kiradigan plyonka 
shaklida suzib chiqadi. Cho’yan kuyishdan keyin grafit, muzlatilgan metal tomchilari 
va shlakdan iborat grafitli parchalar maydalash, skrining, havo va gidravlik tasniflashga, 
magnit ajratishga beriladi, natijada dag’al grafit konsentrati olinadi, so’ngra flotatasiya 
bilan keltiriladi. Portlash o’chog’I graffiti sifati tabiiy garfitdan kam emas va turli 
sohalarda ishlatiladi.