Gistologiya va embriologiya

Mustahkamlash uchun savollar 

 

1. 

Silliq muskul to’qimasining tuzilishi qanday bo’ladi? 

2. 

Ko’ndalang targ’il muskul to’qimasi silliq muskuldan qanday farqlanadi? 

3. 

Yurak muskulining o’ziga xos xususiyatlari. 

 

Adabiyotlar 

1.       K.Зуфаров Гистология. Т., “Ибн Сино”, 1991 

2.       Э. Қодиров. Гистология. Т., “Ўқитувчи”, 1994. 

 

---

 

61 

 

Тayanch iboralar 

 

1. 

Muskul to’qimasi. 

2. 

Muskullarning xillari. 

3. 

Silliq muskul to’qimasi. 

4. 

Ko’ndalang-targ’il muskul. 

5. 

Yurak muskuli. 

6. 

Muskullarning rivojlanishi. 

7. 

Muskullarning regeneratsiyasi. 

 

10-mavzu. NERV ТO’QIMASI 

 

Reja: 

 

1.  Nerv to’qimasining umumiy ta’rifi. 

2.  Nerv to’qimasi va uning xillari. 

3.  Nerv to’qimasining morfologik tuzilishi. 

3.1. 

Neyrofibrillalar. 

3.2.  Тigroid modda. 

4.  Nerv tolalari. 

4.1. 

Miyelinsiz nerv tolalari. 

4.2. 

Miyelinli nerv tolalari. 

5.  Nerv uchlari. 

5.1. 

Harakat (effektor) nerv uchlari. 

5.2. 

Sezuvchi (retseptor) nerv uchlari. 

6.  Neyronlararo sinapslar. 

7.  Neyrogliyalar: 

7.1. 

Makrogliya. 

7.2. 

Epindimogliya. 

7.3. 

Oligodendrogliya. 

7.4. 

Mikrogliya. 

8.  Nerv to’qimasining rivojlanishi va regeneratsiyasi. 

9.  Adabiyotlar. 

10. Тayanch iboralar. 

 

Nerv  to’qimalari  jami  bir  butun  bo’lib,  organizmda  yuqori  darajada  ixtisoslashgan  va 

takomillashgan murakkab nerv sistemasini tashkil etadi. Bu sistemada har qanday tashqi va ichki 

ta’sirni qabul qilib, markaziy nerv sistemasiga yetkazib berish va u yerda analiz-sintez jarayonida 

hosil  bo’lgan  javob  impulsini  (reaksiyasini)  harakat  organlariga  yetkazib  berish  kabi  o’ta 

murakkab  vazifani  bajaradi.  Demak,  nerv  sistemasi  orqali  organizmda  doimo  tashqi  va  ichki 

muhit bilan uzluksiz bog’lanish bo’lib turadi. 

Ma’lumki,  organizmning  tashqi  va  ichki  organlarida  har  xil  ta’sirni  qabul  qiluvchi 

apparatlar-retsep-torlar joylashgan. Тashqi ta’sirni qabul qiluvchi retseptorlar eksteroretseptorlar 

deyiladi.  Yuqorida  aytib  o’tilganidek,  tashqi  va  ichki  retseptorlar  qabul  qilgan  ta’sir  impuls 

---

 

62 

tariqasida markazga intiluvchi nerv hujayralari orqali tezda markaziy nerv sistemasiga (MNS) 

yetkaziladi.  U  yerda  analiz-sintez  qilinib,  javob  impulsi  harakat  neyronlari,  ya’ni  markazdan 

qochuvchi (efferent) neyronlar orqali harakat organlariga (muskul yoki bezlarga) yetkaziladi. 

Shundan keyin bu organlar qisqaradi yoki bo’shashadi, bezlari esa mahsulot ishlab chiqaradi 

Hayvonlar  tashqaridan  qabul  qiladigan  impuls-larning  analiz-sintezi  bilan  atrof-muhitda 

o’zi-ning turgan joyi va yo’nalishini aniqlab oladilar. Odam esa dunyo sirlarini chuqur o’rganib 

chiqib, o’rgangan narsa-hodisalarni amalda qo’llaydi. 

Nerv to’qimasi tarkibida faqat sezuvchi va harakat nervlari uchrab qolmay, balki uchinchi 

guruh-oraliq  neyronlar  ham  uchraydi.  Ular  bir  neyrondan  ikkinchi  neyronga  impuls  o’tkazish 

vazifasini bajaradi. Umuman olganda, nerv to’qimasi ikkita katta tarkibdan: o’ziga xos vazifani 

bajaruvchi nerv hujayralaridan (1) va to’qimada tayanch, trofik, sekretor, himoya vazi-falarini 

bajaruvchi  bir  necha  xil  neyrogliyadan  tashkil  topgan.  Bular  hammasi  bir  butun  holda 

organizmda morfologik va funksional jihatdan yaxlit nerv sistemasini tashkil etadi.