Gistologiya va embriologiya

 

 

Nerv hujayrasi (neyron) 

 

     Nerv hujayrasi nihoyatda ixtisoslashgan murakkab morfologik tuzilishga ega bo’lib, har 

xil  tashqi  va  ichki  ta’sirni  qabul  qilib,  uni  impulsga  aylantirish  va  hujayra  o’simtalari  orqali 

uzatib berish xusu-siyatiga ega. Neyron sitoplazma  va  yadro qismlarini tashkil etuvchi tanasi, 

ya’ni perikariondan hamda bir necha o’simtalardan tashkil topgan. Ayniqsa uning o’simtalari 

juda ko’p bo’lib, ulardan bittasi uzun bo’ladi, mana shu uzuni akson yoki neyrit deyiladi. Neyrit 

orqali hujayra tanasidan boshqa nerv o’sim-tasiga yoki harakat organlariga impuls o’tkaziladi. 

Aksonning  uzunligi  bir  necha  mikrondan  1-1,5  metrgacha  bo’lishi  mumkin.  Uning  yo’g’on 

ingichkaligi  butun  uzunligi  bo’ylab  bir  xil.  Ayrim  vaqtlarda  u  yon  tomonlarga  o’simtalar 

chiqaradi, ularga yon kollateral o’simtalar deyiladi. Neyronning qolgan o’simtalari kalta bo’lib, 

ular  dendritlar  deyiladi.  Dendritlar,  odatda,  hujayra  tanasidan  yo’g’on  bo’lib  chiqib,  uchiga 

tomon ingichkalashib boradi. Ular ikkinchi nerv hujayrasi o’simtalari bilan tutashib, sinapslar 

hosil qiladi. Sinaps ikkita neyron o’simtalarining bir-biri bilan tutashgan qismidir. Ular impulsni 

bir neyrondan ikkinchi neyronga o’tkazish funksiyasini bajaradi. Ayrim vaqtlarda dendritning 

uchlari ta’-sirni qabul qiladigan retseptorga aylanib, ta’sirni qabul qilishda ishtirok etadi. 

Odam va hayvonlar organizmida uchraydigan neyronlar o’zidan chiqaradigan o’simtalarning 

soniga qarab quyidagilarga bo’linadi: 

1. 

Unipolyar (latincha unus-bir degani)-bir qutbli, ya’ni bir o’simtali neyronlar. 

2. 

Bipolyar (latincha bi-ikki degani)-ikki qutbli, ya’ni ikki o’simtali neyronlar. 

3.  Multipolyar  (lotincha  multum-ko’p  degani)-ko’p  qutbli,  ya’ni  ko’p  o’simtali  neyronlar. 

Unipolyar  neyronlarning  tanasidan,  odatda,  bitta  o’simta  chiqadi.  Ular  qatoriga  dendrit 

o’simtalari  paydo  bo’lmaydigan  neyroblast  hujayralari  kirishi  mumkin.  Unipolyar  neyronlar 

asosan umurtqasiz hayvonlar organizmida uchraydi. Odam tanasida esa bunday neyronlar bo’l-

maydi.  Bipolyar  neyronlar  qarama-qarshi  qutblaridan  ikkita  o’simta  chiqaradi.  Bittasi  akson, 

ikkinchisi dendrit vazifasini bajaradi. Bipolyar neyronlar ham odam organizmida kam uchraydi. 

Ular  faqat  ko’zning  to’r  pardasida,  ichki  quloqning  spiral  gangliyasida  hamda  hid  bilish 

organlarida uchraydi. 

Multipolyar, ya’ni ko’p qutbli neyronlardan har tomonga qarab bir nechta o’simta chiqaradi. 

Ularning bittasi, odatda, uzun bo’lib, akson vazifasini bajarsa, qolganlari mayda, kalta bo’lib, 

---

 

63 

dendrit  rolini  o’y-naydi.  Multipolyar  neyronlarga  orqa  miyaning  barcha  harakat  neyronlari 

kiradi.