Gistologiya, stitologiya va

postsinaptik qutbga o ‘tib, qo‘zg ‘alishni tez o ‘tishini ta’m inlaydi. 
K im yoviy sinapslarda im puls faqat bir tom onga o ‘tsa, elektrik 
sinapslarda ikki tom onlam a harakat qilishi mumkin.
Faoliyatiga k o‘ra qo‘zg ‘atuvchi va torm ozlovchi sinapslar 
farqlanadi. Aksodendrik sinapslar asosan qo‘zg ‘atuvchi, ko‘pchi- 
lik aksosom atik va barcha akso-aksonal sinapslar torm ozlovchi 
sinapslar hisoblanadi. Bir neyronning o ‘zida ham qo‘zg ‘atuvchi, 
ham torm ozlovchi sinapslar mavjud bo‘lib, ular ta’sirining 
yig ‘indisi natijasida har bir daqiqada o ‘ziga xos m uvozanat 
saqlanib turadi. Shu bilan birga, bir m ediatom ing o ‘zi (m asalan, 
atsetilxoli, serotonin va boshqalar) qo‘zg ‘alishni yoki torm oz- 
lashni chaqirishi mumkin. Odamning hayoti davom ida bitta 
neyronning tanasi va o ‘sim talari yuzasida 10 000 tagacha sinaps 
hosil b o iish i mumkin. Odatda, insonning aqliy rivojlanishi bosh 
m iyadagi neyronlar soniga em as, balki ko‘proq neyronlar 
o ‘rtasidagi sinapslar sonining ortishi bilan bog‘liq.
Nosinaptik neyronlararo bog‘lanishIar
K eyingi yillarda neyronlar sinapslarsiz ham bir-biriga ta’sir 
qilishi m um kinligi aniqlandi. M arkaziy nerv sistem asining turli 
sohalarida boshqa birorta muayyan neyron bilan sinapslar hosil 
qilm aydigan akson oxirlari topildi. Ushbu nerv oxirlari 
neyrom ediator sintezlaydigan va to‘playdigan varikoz 
kengaym alar hosil tugaydi, lekin m ediator torgina sinaps 
bo;shlig‘iga em as, shunchaki hujayralararo bo‘shliqqa ajraladi. 
Bu holatda m ediator sekinroq ta’sir qiladi, chunki ularni tegishli 
retseptori bor hujayraga etib borishi uchun m a’lum vaqt kerak 
bo‘ladi. В undan tashqari, u bitta hujayraga em as, birdaniga
285

---