Gistologiya, stitologiya va

Nerv bilan ta ’ minlanishi
M ielinli xarakatlantiruvchi nerv tolalari perimiziy bo'ylab 
tarmoqlanadi va har bir tola bir nechta mielinsiz terminal 
tarmoqlami hosil qiiadi. Ular endomiziy orqali o'tib. alohida 
mushak tolalari yuzasida sinapslarni hosil qiiadi. Shvann 
hujayralari akson tolalarini tashqi tarafdan qoplaydi. Shvann 
hujayrasining tashqi plastinkasi sarkolemmaning tashqi plastinka 
qavati bilan bogManadi. Har bir akson tolasi mushak tolasi sirtqi 
qism ida kengayib, sinapslarni hosil qiiadi. Ushbu tuzilmalar 
harakat nervoxiri yoki nerv-mushak birikmasi deb ataladi. 
Aksonning terminal qismi mitoxondriya va sinaptik vezikulalarga 
boyboMib, 
vezikulalar 
o'zida 
neyrotransmitterlarni, 
уь ni 
atsetoxolin tutadi. Akson va mushak tolasi orasida bo‘shliqbo‘ lib, 
sinaps y o rig 'i deb ataladi. Sinaptik bo'shliqqa yaqinjoylashgan 
mushak to'qim asining sarkolemmas* ko‘ p miqdordagi chuqur 
burm alarga boy bo'lib. bu hampostsinaptik membrana yuzasining
236

---

onishiga ham atsetilxolin retseptorlarining ko'p miqdorda joyla- 
shishiga sabab boMadi. Qachonki, harakat potentsiali nerv-mushak 
birikmasiga etib kelganda akson oxirida atsetilxolin ajraladi va 
sinaps b o 'sh lig i orqan postsinapdk membranada joylashgan 
araetilxolinra sezgir bo lgan retseptorlarga ta’sir etadi. Xolino- 
retseptor ta’sirlanishi natijasida noselektiv kation kanallari ochi- 
ladi va Na+ ionlari sarkoplazmaga o'tib. sarkolemmani depol- 
yarizatsiya holatiga olib keladi. Atse ilxolin tezda atsetilxo- 
linesteraza fermenti yordamida sinaps yorigMdan tozalanadi. 
Natijada atsetilxolinnning retseptor bilan uzoq aloqada boMishi 
bartaraf etiladi. 
Depolyarizatsiya sarkoplazmaiik retikulum 
terminal sistcrnalaridan Ca i ionlarining ajalib chiqishiga olib 
keladi va mushak qisqarishiga sababchi boMadi.
Yakka harakatlantiruvchi nevronning aksonlari bir yoki bir 
qancha muskul tolalarida nerv oxirlarini hosil qilishi mumkin. 
Yagona muskul tolasinmg yakka harakatlantiruvchi neyron bilan 
innervatsiyasi muskul faoliyatining aniq nazoratinita’minlaydi. 
Masalcm, ko'zning tashqi muskullari ko‘z harakatini ta’minlaydi. 
OgMr haiakallarni bajaruvchi yirik muskullarda harakatlantiruvchi 
aksoniar bir qancha tarmoqlarni herau» va 100 va ur dan ortiq 
muskul tolalarini innervatsiya qiladi. Bu holatda yagona akson 
toiasi va uning shoxlari bilan innervatsiyalanuvchi barcha muskul 
tolalari motor birlikni hosil qiladi. Alohida ko'ndalang targ'il 
mushak tolalari doiino birgalikda qisqaradi yoki bo'shashadi. 
Qisqarish kuchimng har xil boMishi tufayli muskul tutamlaridagi 
tolalar bir vaqtda qisqanna>di.