Gistologiya, stitologiya va

Rasm 1.4, Oisqarish davomida sarkomer uzunligining qisqarishi.
(a) Mushak bo'sliashgan vaqtda sarkomer, I disk va N zona 
uzunligi ortadi.
(b) Skelet mushagi qisqarishi davomida Z disklar bir-biriga 
o'zaro yaqinlashishi bilan bir qatorda A diskni tashkil qiluvchi 
yo 'g'o n filamentlaming oxirlari ham bir-biriga yaqinlashadi.
I larakal potentsiali qachonki sinans - nerv-mushak birikmasiga 
(NMB) elib kelganida va u sarkoplazmatik retikulumdagi T- 
naycha bo'ylab, Ca2+ ionlarining ajralib chiqishini ta’minlash 
orqali mushak qisqarishini keltirib chiqarish mumkin. Mushak 
qisqarmagan vaqtda miozin boshchasi G-aktin bilan bogMana 
olmaydi, chunki bog'lanish qismitroponin-miozin kompleksi bilan 
bloklangan boMadi.
Kalsiy ionlari troponin oqsili bilan bogManadi va uningshakli 
o'zgarishiga sabab boMadi, F-aktin sohasidagi tropomiozin 
xarakatga kelishi natijasida miozin boshchasi bilan bogManuvchi
235

---

faol qism va yo 'g 'o n filamentdagi miozin boshchasi o‘zaro 
bogManadi hamda ko‘prikIami hosil qiiadi. B og'langan aktin 
qismlari konformatsiyaga uchraydi. y a ’ni miozin bo‘ylab o 'z 
o‘qiatrofida aylanadi natijada y o 'g'o n filament A disknmg Z disk 
bo‘ylab tortilishiga sabab boMadi. Aktinning aylanishva tortilish 
uchun sarflanuvchi energiya miozin boshchasi bilan bogMangan 
ATF ning gidrolizlanishi orqali ta’minlanadi va miozin boshchasi 
boshqa ATF bilan bogManadi. K alsiy va ATF ning uzluksiz 
m avjudligi, aktin va miozinning bog'lanish — o'z o'qi atrofida 
aylanish — ajralish jarayonlarining qayta sodir bo'lishini (sikl) 
ta’minlaydi. Xar bir sikl yoki sarkomeming qisqarish davomiyligi 
50 millisekundni tashkil etadi. Qachonki nerv impulslari to‘xtasa 
va erkin kalsiy ionlari miqdori kamaysa, tropomiozin qayta aktin 
filamentidagi miozin-bogMovchi qismlarni qoplaydi va filamentlar 
nofaol qayta ortga siфanadi va sarkomer qayta tint h liolatga 
o'tadi. ATFning yo ‘qligi, aktomiozin ko‘ priklarni turg'un holatga 
keltiradi va oMimdan so'ng sodir bo'luvchi mitoxondriyalar 
faolligining etishmasligi sababli yuzaga keluvchi skelet mushak 
rigidligiga sababchi boMadi.