|
Saf usullari guruhiga qanday mashqlar kiradi?
Saflanish va qayta saflanish guruhiga qanday mashqlar kiradi?
Joydan-joyga ко ‘chish guruhlariga qanday mashqlar kiradi?
Orani ochish va yaqinlashtirish guruhiga qanday mashqlar kiradi?
Sport zalida qanday nuqtalar va burchaklar umumqabul qilingan?
Qanday asosiy talablarga rioya qilgan ho Ida saf mashqlarini bajarish uchun buyruqlar ho'linadi?
Saf mashqlariga buyruq berish ketma-ketligini asoslab bering.
VI bob. UMUMRIVOJLANTIRUVCHI
MASHQLAR
6.1. Umimmvojlantiruvchi mashqlar tasnifi
Mushaklaming maksimal va o‘rta zo‘riqishi, shuningdek, har xil tezlik va amplituda bilan gavdaning ayrim qismlari yoki tana a’zolarining birgalikda harakatlanishi — umumrivojlatiruvchi mashqlar (URM) deb ataladi.
Darslarning maqsadi va vazifalariga qarab URM o‘quvchi-laming organizmini, asosan, bolajak ishga tayyorlashi (badan qizdirish) harakat maktabini o‘zlashtirish, jismoniy sifatlarni tarbiyalash, turli organlami, organizm tizimini sog‘lomlashtirish, asosan, to‘g‘ri qad-qomatni shakllantirishga qaratilgan.
URMni dars tayyorlov qismida o‘tkazishning ma’nosi — bosh n mg katta yarim sharidan eng qulay ravishda optimal qizishini, mator nerv impulslarming mayin o‘tish oqimini ta’minlash, bundan tashqari, ichki organlarda umumiy faollanishni hosil etish. Bularning hammasi darsning asosiy qismi hisoblanib, undagi mashqlami bajarish uchun jismoniy sifatlar (kuch, qayishqoql ik, chidamlilik)ni o‘zlashtirish va tarbiyalash qad-qomatni shakllan-tirishni ta’minlaydi. Darsning yakuniy qismida URM dam olish va o‘quvchilaming boshqa faoliyatga o‘tishini ta’minJash uchun bajariladi. Jismoniy tarbiya bayramlari, tanaffusdagi o‘yinlar va fizkult daqiqa maktab jismoniy tarbiyasida universal vosita hisob-lanadi.
Ular buyumsiz va buyum bilan (tayoqcha, to‘ldirma to‘plar, gantellar, toshlar, gardish, arg‘amchi, rezina amartizatorlar, trena-jorlar), o‘quvchilami bir-biriga yordam bergan holatda (ketma-ket qatorda, doirada, yonma-yon qatorda), joyda va harakatda (yurishda) turli saflantiriladi.
URM bir qancha xususiyatlarga ega: ular aniq me’yorlanadi, turli variant va majmualarda foydalaniladi. Bu esa ayrim mushak
guruhlariga va organ izmning tanlangan tizimlariga ta’sirini ta’-minlaydi.
Buning natijasida sistematik ravishda URM bajarishda harakat tajribasining poydevorini barpo etadi. Harakat sifatlari qobiliyat, shuningdek, hayot amaliyotida zarur bo‘lgan, murakkab gim nastika barpo etishda asqotadigan ko‘nikmalami shakilantiradi. URM qad-qomatni shakllantirishda katta rol o‘ynaydi: ular mushaklami kuchlantiradi, umurtqa va tovon to‘g‘ri holatda shakllanishiga ko‘maklashadi. Aksariyat hollarda maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarda umurtqa bukilishi kuzatiladi, bu jarayon 11—13 yoshda batamom tugaydi, shuning uchun URM bola-laming rivojlanishida muhim hisoblanadi.
Undan tashqari, URM nafas olish organlarining rivojlanishida samarali vosita hisoblanadi. Chunki, diafragmaning asosiy nafas olish mushaklari mustahkamlanishi qorin mushaklarini, chuqur nafas olishga ko‘mak beruvchi harakatning tarkibi bilan nafas olishning mosligi nafas olish uzunligini va kuchini tekislash ko‘nikmasini shakilantiradi. Aniq ritm, qattiq me’yor, vaqti-vaqti bilan URMda yuklamani ko‘paytirish va pasaytirish yurak mushaklarini m ustahkam 1ashga ko‘maklashadi. Yurakning urish hajmini ko‘paytiradi, qisqarish ritmini yaxshilaydi. Mashqlar nerv tizimi rivojlanishiga katta ta’sir etadi. Qarshi amal qilish tezligi uyg‘unlashishi, harakatni bilib egallash bolalaming aqliy rivojla nishida katta mohiyatga ega: URM jamoada bajariladi, bu bola laming birlashishi va intizomli rivojlanishiga ko‘maklashadi. Musiqa jo‘rligi ijobiy rol o‘ynaydi. So‘nggi yillarda URM o'tkazish uslu-biyatida noan’anaviy mashq turlari, ritmik va atletik gimnastika, qizlar uchun gimnastika, nafas olish gimnastikasi, xatxa-yoga, ushu va hokazolami qo‘llash ommalashgan.
Lekin amaliyot tajribasida talabalar va boshlang‘ich sinf o£qituvchilari maktabda gimnastika darsida URMning boyligidan foydalanmasdan, tez-tez odatdagi mashqlami ishga solib, kattalar va bolalarga jismoniy tarbiya tizimidagi mashqlaming mohiyati
va о‘mini aniq tushuntirmaydilar. /
Davlat umumta’lim standarti va kompleks dasturi bo‘yicha
asosiy vazifa jismoniy tarbiya Ьйап mustaqil shug‘ullanish talabini
bilish, ongli ravishda dam olish uchun ulardan foydalanish, mashqlanishda sog‘liqni mustahkamlash va ishchanlikni ko‘ta-rishni tarbiyalashdan iborat.
Bu haqida P’erde Kubertenni shunday degan: «Mashqning o‘zi muhim emas, uning qanday bajarilishi, qay darajadagi diqqat bilan, asosan, nima uchun va qanday kuch bilan bajarilgani muhim».
Turli URM soni cheksiz, shuning uchun ularda mo‘ljallash va ulaming tavsifmi o‘zicha tasawur qilishga anatomiya bosh klassifikatsiyasi yordam beradi:
—qo‘llar va yelka kamari uchun mashqlar;
bo‘yin mushaklari uchun mashqlar; —oyoqlar va tos-son kamari uchun mashqlar; —gavda uchun mashqlar;
—butun tana uchun mashqlar.
Aytish joizki, bu bo‘lim shartli suratda aniq mushak guruh-
lariga ta’sir o‘tkazadi, ko‘p mashqlarni bajarishda tananing bir qismiga mo'ljallangan va boshqa mushaklar ham qatnashadi. Bundan tashqari, uslubiy yo‘nalishga qarab ulaming hammasi yarim harakat rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin: qobiliyatlar (kuch egiluvchanlik, tezlik koordinatsiya, muvozanat ritrnli nafas, latofatli harakat va boshqalar), asab xususiyatlari (diqqat, ongli fazoda mo‘!jallash vaqti) va boshqalar. Organizm tizimining faoliyat darajasini ko‘tarish (nafas olish, yurak, qon-tomir tizimini faollashtirish) ham ushbu bo‘limga kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
