Gimnastika nazariyasi va uslubiyati

Burilib oldinga to‟lqin
bajarilishi – to‟lqinning murakkab turlaridan biridir. 
Gimnastikachi rostlanib cho‟qqayib o‟tirgandan keyin tizzalari va yyelkalari bilan 
buriladi, oxirida esa butun tana bilan oyoq uchida turib burilishni bajaradi. 

---

Bunday harakatni yanada murakkabroq turi spiral burilish hisoblanadi (5-rasm), 
bunda burilishga muntazam ravishda oldin tizzalar (2-3- kadr), keyin esa bo‟ksa 
(4-5- kadr) va nihoyat, yyelka kamari (5-6- kadr) qo‟shiladi. Burilishning final 
bo‟limi to‟lqin yakunlanishi bilan tugaydi. 
3-rasm 
4-rasm 

---

Gavda va qo‟llar bilan to‟lqin
. Yaxlit to‟lqinni bajarishda tananing barcha 
a‟zolari ishtirok etadi. Bunda tana, qo‟l va xatto panjalarning harakati ma‟lum 
darajada “to‟lqinli” koordinatsiyaga bo‟ysunadi. Keyinchalik bu harkatlar alohida 
bo‟lib o‟zida to‟lqinsimon harakatlarni namoyon qiladi. 
Gavda bilan to‟lqin
asosan yaxlit to‟lqinga o‟xshab bajariladi. Gavda bilan 
to‟lqinni bajarish uchun umurtqa pog‟onasining bel va ko‟krak qismlari 
egiluvchanligi yaxshi bo‟lishi kerak, aks holda bajarish keskin qiyinlashadi. 
Qo‟l bilan to‟lqin yaxlit to‟lqindan alohida va ular bilan birga bajarilishi mumkin.
Gimnastikachining qo‟llari – qo‟l bo‟g‟imlarining barchasidan muntazam “o‟tib 
keladigan” to‟lqinsimon harakatni o‟z ichiga olgan ochiq kinematik zanjirdir. 6-
rasmda qo‟llar yonda bo‟lgan holatdan boshlanadigan va yakunlanadigan to‟g‟ri 
to‟lqin ko‟rsatilgan. 
3. Siltash texnikasi asoslari va tuzilishi 
Harakat tuzilishi, mushak koordinatsiyasi va biomexanik tavsifi bo‟yicha siltashlar, 
to‟lqinlar va ballistikxarakterdagi tezkor siltash harakatlari orasidagi holatni 
egallaydi. 
Siltash, uning xarakterli tavsifi shakliga qarab ikki asosiy harakat fazasini o‟z 
ichiga oladi. 
Birinchi faza – asosan ishni bartaraf qilishda faol harakatlanadigan bo‟sh a‟zolar 
harakatini tezlashtirish. Boshlang‟ich tezlik qancha katta bo‟lsa, mazkur fazada 
harakatni boshlash uchun beriladigan impuls qancha kuchli bo‟lsa, yaxlit siltashni 
bajarish jismonan qiyin bo‟ladi. 
Ikkinchi faza – tana a‟zolarining inertsiya bo‟yicha siltanib harakatlanish. Shu 
yo‟sinda xozirgina faol fazoda harakatlangan mushaklarga chekinuvchi tartibda 
ishlab turib asta-sekin bo‟shashadi yoki bir oz zo‟r berib, erta boshlagan harakatini 
oxirigacha davom ettiradi. Siltashning mazkur fazasi xuddi “natijaviydir”. Bu 
yo‟lda harakatning birinchi fazasida sarf qilingan kuch bevosita amalga oshiriladi
.
Agar siltash murakkab ko‟p bo‟g‟imli harakterga ega bo‟lsa, uning ikkinchi 
fazasida ancha “tezkor” periferik a‟zolar muntazam ravishda boshqa a‟zolarni 
og‟irligi ortib boradi, siltash tezligi qonuniy ravishda kamayadi. 

---

To‟lqinsimon va siltashsimon harakatlarni solishtira turib, ularning farqini aytib 
o‟tish zarur. 
Siltashlarning ma‟lum xususiyatlaridan biri – mazkur harakat uchun kerak bo‟lgan 
asosiy kuchning bir vaqtda va bir lahzada kelishidir (siltashning birinchi fazasidagi 
asosiy harakatga qarang). Ular bilan to‟lqinsimon harakatlarni solishtirganda 
kuchning uzluksizligi va doimiyligi muhimdir. 
Agar siltashda harakatni hammasini bajarish uchun boshlang‟ich portlovchi kuch 
ko‟pincha etarli darajada bo‟lsa, unda to‟lqinni bajarish uchun uning oxirigacha 
faol harakat qilish zarur. 
Shu bilan birga, keltirilgan farqlarga qaramay to‟lqin, siltash, uloqtirish va shunga 
o‟xshash harakatlar orasida aniq chegara yo‟q. Chunki bu harakatlarning texnik 
tuzilishi, belgilari ko‟pincha bir harakatda yoki shunga o‟xshash oddiy 
elementlarning ketma-ketligida birlashadi. 
Ba‟zida bo‟g‟imlarda kichik amplitudada tezkor to‟lqinni oddiy siltashdan ajratish 
qiyin, tana yoki qo‟l va oyoqlar bilan erkin siltash harakatlarini bajarishda esa 
to‟lqinga ozmi-ko‟pmi o‟xshash harakatlar bo‟ladi. 
Nihoyat, siltashlar murakkab harakatda boshqa turdagi harakatlar – burilishlar, 
sakrashlar, uloqtirishlar bilan birlashadi. Bunday holatda siltashni bajarish 
malakasi (qanday va butun bir harakatni bajarish sharoiti) zarurat tufayli 
murakkablashadi. Masalan, o‟zgaruvchan sharoitda muvozanat saqlash, buyum 
bilanmanipulyatsiya qilish va boshqalar. 
Quyida ba‟zi siltash turlari keltirilgan.