Giltuproqli sement ishlab chiqarish texnologiyasi

Giltuproqli sementning texnik shartlari

Sementning markasi	Mustahkamlik chegarasi, MPa
	Siqilishdagi		Egilishdagi
	24 soatdan keyin	Zkundan keyin		24 soatdan keyin	3 kundan keyin
400	35	40		5	5,5
500	45	50		5,5	6
600	55	60		6	6,5

Fizik-mexanik xossalari. Giltuproq sement mustaxkamlik ko`rsatkichlari buyicha 300; 400 va 500 markalarga bo`linadi.

Gilputroq angidrid sement uchun xam giltuproq sementnikidek markalar, to`ldirgichlari bor giltuproq sementlar uchun esa fakat birinchi ikki marka, ya’ni 300 va 400 belgilangan.

Giltuproq sementning kotishi uchun nam sharoit juda kulay. Bunday sharoitda, garchi sekin bo`lsa xam, mustaxkamligi osha boradi. Quruq xavo sharoitida mustaxkamligi avvaliga biroz oshganidan keyin to`xtaydi.

Namunalar vaqti-vaqti bilan dam nam, dam quruq sharoitlarda saqlansa, yaxshi natija beradi.

Normaldan past, xatto nolga yakin temperaturada xam giltuproq sement nixoyatda ekzotermik bulgani uchun qanoatlanarli qotadi; qotishining dastlabki 1 – 3 sutkasida giltuproq sement, masalan, alit-alyuminat portlandsementga qaraganda 1,5 – 2 barobar ko`p issiqlik chiqaradi. Giltuproq sement shu kadar ko`p issiqlik chiqarishi sababli uni yaxlit konstruksiyalarda ishlatib bo`lmaydi; yaxlit beton massiv tayyorlansa massa ichi qiziydi, sirti tez soviydi, natijada tashqi qatlamlarida cho`zuvchi kuchlanishlar paydo buladi va beton darz ketadi.

Ko`pga chidamliligi. Giltuproq sementlar asosida ishlangan betonlar, xavo va sovuqqa ancha chidamli buladi.

Qotayotganda sementtosh nixoyatda yaxshi zichlanishi tufayli giltuproq sementdan ishlangan betonlar sovuqqa juda yaxshi chidaydigan bo`ladi. Giltuproq sement portlandsementga qaraganda suvni ancha ko`p talab etishiga qaramasdan, giltuproq sement xam ancha zich buladi. Giltuproq sement suvda qorilganida gidrotatsiya jarayoni jadal davom etishi tufayli suvga juda talabchan buladi, lekin portlandsementdagidek talay ortiqcha suv erkin xolda qolmaydi, sement toshda govaklar xosil kilmaydi, gidratatsiyaga sarf buladi. Natijada sementtosh yanada zichlashadi.

Giltuproq sement asosida ishlangan konstruksiyalarni isitish yoki buyumlarni (tezroq kotishi uchun) bug`lash mumkin emas. Klinker minerallarining digidratatsiyalanishiga sababchi bo`ladigan yuqori temperaturada giltuproq sement boshqa sementlarga karaganda ancha yaxshi chidaydi. U xatto 1200 – 1400^o va bundan yuqori temperaturalar ta’siriga xam yaxshi qarshilik ko`rsata oladi. Yuksak temperatura ta’siridan sung namiqqan taqdirda xam portlandsement singari buzilmaydi.

Bundan tashqari, giltuproq sement qizdirganda nisbatan kup cho`kmaydi va kengaymaydi. Ana shu jixatlari tufayli u issiqqa nixoyatda chidamli buladi; unga mayda shamol qo`shib, 1200 – 1400^o gacha temperaturaga chidaydigan, o`tga nixoyatda chidamli materiallar (xromit, karund va boshkalar) kushib, 1600 - 1700<sup>o</sup> gacha temperaturaga bardosh bera oladigan o`tga chidamli betonlar ishlanadi.

Ishlatilishi. Giltuproq sement temir-beton konstruksiyalar ishlashda qo`llaniladi. Bunday konstruksiyalar uchun qisqa muddatda qotadigan va nixoyatda mustaxkam betonlar kerak. Bundan tashqari sovuqqa juda yaxshi chidaydigan konstruksiyalar uchun xam ishlanadi.

Oltingugurt gazlar ta’sirida buladigan konstruksiyalar uchun xam giltuproq sement ishlatish tavsiya kilinadi.

Lekin yer usti va ostida, shuningdek suv tagida quriladigan konstruksiyalarga yaramaydi, chunki bunday konstruksiyalarda tashqi xarorat va ajralib chiqadigan issiqlik ta’siridan beton temperaturasi 25^o dan oshib ketishi mumkin (jumladan, juda qalin yoki katta xajmdagi konstruksiyada). Xatto salgina ishqorlar ta’sirida bo`ladigan konstruksiyalarda xam giltuproq sement ishlatishga yo`l qo`yilmaydi.

Giltuproq angidridssement gil tuproqli sement bilan bir qatorda qotayotganida beton temperaturasi 25^o dan oshib ketishi mumkin bulgan konstruksiyalar uchun xam ishlatiladi. Angidrid qo`shilgan giltuproqli sementning angidrid qo`shilmagan giltuproqli sementdan prinsipal farq xam shunda.

To`ldirgichlari bor bo`lgan giltuproq sement xam bir xil temperatura sharoitlarida (qotish jarayonida 25^o dan oshmasa) giltuproqli sement qatori ishlatiladi. Ammo to`ldirgichlari bor bo`lgan sementning unchalik mustaxkam emasligini xisobga olib, qotish muddatining qisqaligi sababli undan o`rtacha va past markali bo`lgan beton va temir-beton konstruksiyalari yasashda foydalaniladi.

Giltuproq sementlar juda (yuqori markali portlandsementga qaraganda 2 – 3 barobar) qimmat bo`lgani uchun xozircha yig`ma beton va temir-beton konstruksiyalarda ishlatilayotgani yuk. Biroq yig`ma temir-beton texnologiyasida giltuproq sement ishlatish juda foydali bo`ladi, chunki buyumlarni sun’iy qotirishga xojat qolmaydi.